‘Together’: Toos van Holstein, steendruk 15-10 cm (oplage 100)
‘Together’, is dat geen mooi uitgangspunt en geen mooi motief voor het jaar 2023 dat nu voor ons ligt? Vandaar ook bijgaande steendruk met die naam, die ik een paar weken geleden in het steendrukatelier van Hans Van Dijck in Antwerpen speciaal voor deze Nieuwjaarswens kon maken.
Samen, dat is de manier om dictatoriaal en oorlogsgedrag tegen te gaan. Saamhorigheid, dat is de manier om ongewenste machtsuitoefening en discriminatie op alle niveaus in onze maatschappij te bestrijden. Together, dat is de manier om virusbestrijding, om emancipatie, om kennis en welvaartsspreiding te bevorderen. Gewoon met z’n allen, om met behoud van al die verschillende culturen van ons continent toch langzaam, standvastig en doordacht de grenzen te doen vervagen . Want als er iets is dat de laatste paar jaren ons hebben geleerd is dat ’t wel. En als kunst daarbij een rol kan spelen, zoals vaak wordt beweerd, waarom dan niet op deze manier met deze steendruk een kleine bijdrage daaraan!
Ik wens een ieder een goed, gezond, creatief en Together-2023 toe.
te lang geleden dat ik zo in het Kunstmuseum Den Haag kon zitten
’t Mocht weer van onze regeerders dus ben ik gelijk maar begonnen met afvinken in mijn museumexpositiesverlanglijst. Hoe zou dat laatste woord vallen bij medespelers als je aan het scrabbelen bent? Maar dat terzijde.
Alweer wat jaartjes geleden kwam ik ergens op internet een mij onbekende kunstenaar tegen. Paula Rego. Ontzettend verkeerd van mij, zo zag ik al snel. Want die Paula Rego (1935), Portugees van geboorte ,wonend in Engeland en blijkbaar al wel befaamd in diverse buitenlanden, maakte sterk intrigerende schilderijen.
Paula Rego in haar atelier
En dat vind ik nu hééélemaal, na een bezoek aan het Kunstmuseum Den Haag! Kijk maar eens naar een schilderij uit het begin van haar kunstcarrière en een veel later gecreëerd doek. Dat noem je ‘een ontwikkeling doormaken’.
Paula Rego, Salazar braakt het vasderland uit (1960)
Destijds legde ik gelijk al een map over haar aan op de harde schijf. Dus toen Kunstmuseum Den Haag begin vorig jaar aankondigde eind november een grote expositie over haar te openen, voelde dat direct als ‘bingo!’. Maar eind vorig jaar? Oei, oei! Dus liep ik er pas heel recent rond. Een paar dagen nadat de musea weer eens opnieuw waren ‘vrijgegeven’ door Rutte en zijn nieuwe secondant Kuipers. In de eerste expositiezaal was ’t gelijk alweer ‘bingo!’.
Zeenimf (1978)
Daar zat in een vitrine een pop. Maar voor mij niet zomaar een pop. Nee, een wat grimmige engel, met vleugeltjes. Met als inspiratiebron de Divina Commedia van Dante en gravures die Gustave Doré er in de 19e eeuw bij maakte. Trouwe bloglezers begrijpen waarschijnlijk direct mijn ‘bingo’. En de niet trouwe? Kijk hier maar.
Uitgelegd werd dat haar vader aan Paula als kind regelmatig uit die Divina Commedia voorlas. Dus Paula’s inspiratie, de mijne deed ik op latere leeftijd op, werd haar met de spreekwoordelijke paplepel ingegoten.
Zo kreeg ik wat zalen verder opnieuw een bingo-gevoel . Want op de academie wijdde ik al een scriptie aan Francisco Goya (1746-1828), gegrepen als ik werd door de dramatiek, de donkere krochten van de ziel en ook de surrealistische humor in zijn schilderijen en etsen. Laat nu Paula Rego zich ook door hem hebben laten beïnvloeden bij haar serie etsen “Kinderrijmpjes’.
Three blind mice II, ets en aquatint op papier
Ik moest gelijk denken aan Goya’s beroemde serie ‘Los caprichos’. Waarvan ik ooit een na zijn dood, maar met de oorspronkelijke etsplaat, vervaardigd exemplaar op de kop kon tikken. Maar ik ging helemaal plat voor Paula bij haar ‘operaschilderijen’.
Aida (1983)
Zij werd, alweer door haar vader, als kind al meegenomen naar de opera. Bij mij kwam die kunstvorm ook op m’n pad, zij ’t opnieuw op latere leeftijd. En nu wil ik niet meer zonder. Zeker niet zonder Giuseppe Verdi . En wat doet Paula Rego? Die speelt in haar atelier tijdens het schilderen regelmatig zijn opera’s af. Vooral Aida, Rigoletto en La Traviata. Waarvan ik, sinds levensgezel in mijn leven kwam, uitvoeringen heb gezien in achtereenvolgens de arena van Verona, de Stopera in Amsterdam en Teatro la Fenice in Venetië.
in een van de zalen
Als kunstenaar maar ook als vrouw kan Rego voor mij dus absoluut niet meer stuk. Geboren onder de dictatuur van het Portugese Salazar regime, opgevoed in een sterk antidictatuur gerichte familie, naar Londen gestuurd om zich daar aan de academie- met o.a. les van de beroemde Lucian Freud- beter te kunnen ontwikkelen, is ze altijd sterk aan Portugal gebonden gebleven. In 2007 werden zelfs posters met pastelschilderijen van haar gebruikt in een campagne voor het legaliseren van abortus. In het streng katholieke Portugal gebeurde een wonder: die strijd werd gewonnen. Mee dankzij onderstaande schilderijen van vrouwen na een illegale abortus. Hebben die woorden nodig? Nee!
detail uit een van die schilderijen (1998)
Één zaal is volledig gewijd aan de serie ‘Bezetenheid I-VII’. Pastels die Rego maakte naar aanleiding van foto’s die eind 19e eeuw waren gemaakt van zogenaamd hysterische vrouwen. Geheel passend in het destijds geldende Victoriaanse beeld van de ‘mentaal zwakke’ vrouw.
uit de serie Bezetenheid (2004)
Eigenlijk geen wonder dat ze dit schilderde. Want ze heeft er nooit een geheim van gemaakt dat ze leed aan zware depressies en daarvoor langdurig is behandeld met de Jungiaanse therapie. Ik vermoed zomaar dat het daarbij graven in haar ziel ook flink wat inspiratie heeft opgeleverd voor haar oeuvre. Want in haar intrigerende schilderijen vertelt ze altijd ingewikkelde verhalen. Maar welk verhaal? Je krijgt elementen aangereikt waarmee je echt zelf je eigen versie moet maken. Probeer dat maar eens bij de volgende voorbeelden.
De vogelverschrikker en het varken (2005)
De schuur (1994)
De kunstenaar in haar atelier (1993)
De verloving (1999
De kussenman (2004)
detail
Een topper is echt ‘De Dans'(1988). Gemaakt na het overlijden van haar Engelse echtgenoot.
De dans (1988).
Rechts danst ze met hem, maar kijken ze elkaar niet aan. Links daarvan danst Paula ook, maar dan met haar moeder en grootmoeder. Dan weer de echtgenoot, maar nu met een blonde minnares en een heel speciale blik. En ten slotte Paula in haar eentje, meer dan levensgroot. Met boven alles uittorenend een massief, donker gevangenisfort dat tijdens de dictatuur van Salazar ook als martelplek werd gebruikt. Maak maar weer je eigen verhaal. Of beter, ga zelf kijken bij deze machtige tentoonstelling (tot 20 maart) want ik heb heel veel niet verteld. Op NPO Start staat trouwens nog een prachtige documentaire over haar met deze link.
Zoals vorige week beloofd nog even een paar van de wat uit de hand gelopen schots en scheve notities over mijn belevenissen en waarnemingen in Egypte een paar maanden geleden.
Kleding
Logisch toch dat ik het straatbeeld van 27 jaar geleden, bij mijn eerste Egyptereis, ging vergelijken met dat van nu? In de media hebben we de laatste jaren ten slotte breed uitgemeten gekregen hoe de voorgeschreven kledingmodus in veel Arabische landen is veranderd. Bij de vrouwen dan. Het hoofddoekjes en boerka item dus.
En ik kon alleen maar constateren dat dit klopt. De conservatievere Koraninterpretatie had duidelijk terrein gewonnen. Maar wat me tot m’n grote vreugde opviel was dat vooral jonge vrouwen hun hoofdbedekking tot een variabel, kleurig modeverschijnsel maken. En niet alleen die hoofddoekjes. Ook de rest van de kleding mag er vaak zijn. Ze fleuren de openbare ruimte helemaal op. Daarmee vergeleken is de islamitische vrouwenmode in Nederland maar saai. De categorie “boerka” is trouwens, hoe dan ook, duidelijker aanwezig dan destijds. Terwijl de categorie “hoofddoekloos” nu meer opvalt omdat er minder representanten zijn.
Toch kon ik me niet aan de indruk onttrekken dat veel jongere vrouwen in de grote stad knabbelen aan de rand van wat wel en niet sociaal correct is. Maar is dat ook niet eigen aan de jeugd en te gelijkertijd een vereiste om een maatschappij verder te brengen?
Reclame
Vooral bij de grote reclameborden viel me het schizofrene in de Egyptische maatschappij op. Want wat ontbreekt er nou juist in die grote billboards hieronder?
Juist ja, die hoofddoek. En ik heb die plaatjes er echt niet op uitgezocht. Vreemd nietwaar, die tegenstelling? Zelfs Minnie van Mickey Mouse mag op een openbare muurversiering een opwaaiend zomerjurkje hebben. Zou de inspiratie daarvoor gevonden in die iconische foto van Marilyn Monroe?
En dan deze etalages in een drukke winkelstraat in Caïro!
Blonde jongetjes en meisjes en blonde vrouwen in sexy lingerie. Om zomaar naar te kijken!Het liefst zou ik nog een foto hebben kunnen maken van zo’n soort stel als hieronder voor zo’n soort etalage.
Dat zou dan helemaal voer voor sociologen en psychologen zijn geweest. Lijkt me best een interessante onderzoekskluif.
Vloek van het verleden
Het stikt in Alexandrië en Caïro van de verwaarloosde flatgebouwen. Waarschijnlijk in geboortestaat aangenaam ogende complexen, maar nu afgebladderd, verveloos, afbrokkelend en met schots en scheve ramen en deuren.
Armoe? Dat bleek maar een deel van de verklaring. Daar kwamen we achter in een gesprek met de eigenaar van het meer dan een eeuw oude en zeer karakteristieke Hotel Windsor in Caïro. Een hotel waarmee levensgezel en ik een wel heel speciale binding hebben. Maar dat is dus ook weer zo’n heel ander verhaal.
Windsor Hotel
Gezamenlijk gezeten op het terras tegenover zijn hotel kon hij ons die verwaarlozing wel verklaren. Aan de hand van het woongebouw direct naast het hotel. Een geheel verrommeld gebouw, maar wel staand op grond die miljoenen waard is. Hartje centrum Caïro ten slotte. Met een jaarlijkse huuropbrengst voor de eigenaar van nog geen duizend Egyptische ponden. Even ter informatie, zo’n pond is dus ongeveer 10 eurocent waard.
met de eigenaar van het Windsor Hotel op het terras
Hoe dat zat? Toen Nasser met een militaire coup in de jaren 50 de macht had overgenomen van Koning Faroek en zich daarna via verkiezingen met een democratisch sausje wilde overgieten, had hij voor de bevolking een aantal heel lekkere snoepjes. Een daarvan was dat huurders van een appartement hun hele leven lang nooit meer huur zouden hoeven te betalen dan ze op dat moment deden. En dat dit tot in eeuwigheid ook voor hun kinderen, kleinkinderen enz. zou gelden als ze maar niet verhuisden. Dat was in een tijd dat er nog 5 Amerikaanse dollars in een Egyptisch pond gingen. Nu zitten er dus zo’n 10 pond in 1 dollar. En dat besluit van zo’n 60 jaar geleden geldt nog steeds. Zij het dat Nassers opvolger Sadat de maatregel later heeft beperkt tot alleen de kinderen. Maar als die dus nog leven en Kruidje-Roer-Me-Niet hebben gespeeld, betalen ze met die Egyptische Ponden wel heel weinig huur. Hun hele leven lang. Wat dat voor het algemeen onderhoud betekent? Dat de eigenaar de huuropbrengst van een heel jaar al kwijt is als hij een simpel klusje moet laten uitvoeren. Tel uit je winst! Ook voor de totale economie. Niet dus de Vloek van de Farao, maar de Vloek van Nasser.
Ik heb zo’n flauw vermoeden dat er op die dure centrumgrond heel wat gesloopt gaat worden als die kindergeneratie uiteindelijk uitsterft. Tot volgende week.
TOOS&ART 