‘De nieuwe KunstDoge van Venetië’

Wanneer is kunst van groot formaat ook grote kunst? Gelijk maar een voorbeeldje? De Nachtwacht van Rembrandt natuurlijk. Het nog steeds overdonderende en ook letterlijk grootste icoon van onze 17e eeuwse schilderkunst. De eerste keer dat ik er voor stond, werd ik er helemaal ingezogen. En dat maakt groot uitgevoerde kunst voor mij groot. Dus als een kunstenaar denkt van ‘kom ik ga eens lekker groot schilderen’ en het resultaat is, zoals tegenwoordig maar al te vaak, vooral nietszeggend, dan heb ik er niks mee. Nada, niente.

door Anselm Kiefer ‘aangekleed’ deel van zijn voormalige ateliercomplex in Barjac

Daarom sprong m’n hartje op toen ik las dat het voormalige, 35 ha grote atelierterrein van Anselm Kiefer afgelopen zomer zou worden opengesteld. Voor ’t eerst. Daar moest ik heen, naar het Franse Barjac. Want Kiefer werkt vaak gigantisch groot maar weet me daarbij ook groots te raken. Maar ja, toegang alleen voor kleine groepen onder begeleiding en daardoor veel te snel volgeboekt. Een typisch geval van jammer.

nog een onderdeel van dat atelierterrein

Toch had ik een achterdeurtje. Of liever gezegd, een behoorlijk grote voordeur. Namelijk die van het  Palazzo Ducale, het Dogenpaleis, in Venetië. Daar had Kiefer namelijk tijdens de Biennale di Venezia van dit jaar één van de indrukwekkende zalen ter beschikking gekregen om lekker uit z’n bol te kunnen gaan. Kwam dat even goed uit!

binnenplein van het Palazzo Ducale in Venetië

Eerst even over Kiefer zelf, geboren in 1945 in het Duitse Donaueschingen. Eigenlijk dus geen kind meer uit de oorlog, maar zeker een kind van de oorlog. Want zijn vaak duistere werk heeft volop betrekking op de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog, op vernietiging, op destructie, op verval. Ergens in de jaren tachtig zag ik zijn kunst voor het eerst. In Venetië! Een ervaring die me altijd bij is gebleven. Panelen van vele meters bij vele meters, uitgevoerd met materialen als stro, zand, as, klei, ijzer en lood. En, oh ja, ook nog verf. Met soms grote voorwerpen erop bevestigd. Daarna ben ik zijn kunst natuurlijk vaker tegengekomen.

in 2019 in Museum Voorlinden (Wassenaar) bij een werk van Kiefer

Maar nu, ook nog in het gothische Palazzo Ducale? Dat mocht ik niet missen! Want dat Dogenpaleis op zich is al uniek. Die eeuwenoude broedplaats van macht, bedoeld om uit te stralen dat je niet om de Republiek Venetië heen kon. Met een architectuur gericht op imponeren. Met gigantische zalen om te showen dat je hier te maken had met een zeer rijke, zo niet de rijkste stad op aarde. Zalen met hoogtes, breedtes en lengten waarin je je nietig moest voelen. Zalen ook vol kunst van beroemde Venetiaanse schilders. Je wordt er bij wijze van spreken dood gegooid met de Tintoretto’s (1518-1594) en Veronese’s (1528-1588) tot je ze niet meer kunt zien.

zo gaat dat dan, zaal na zaal

hier sta ik te kijken naar onderstaand schilderij

Het Paradijs door Tintoretto, wel heel groot maar voor mij niet groots, veel te vol gepropt

Maar dat alles was toch niet overdonderend en imposant genoeg voor een eeuwig durende Republiek. Dat machtsbeluste, over lijken gaande ettertje Napoleon dwong in 1797 de laatste en 120e Doge van het ooit zo trotse Venezia tot overgave. Foetsie Republiek en daarmee ook heel wat kunst. Want als al Napoleons roofkunst zou worden terug geëist komt er in het Louvre heel wat plek vrij. Maar dat is een ander verhaal.

Vanwege Kiefer liep ik dus een poos geleden door het Palazzo Ducale. Keurig de pijlen van de  éénrichtingsroute volgend. Want al die horden toeristen moet je natuurlijk wel sturen. Zaal na zaal, groot, groter, grootst, verdieping na verdieping, allemaal macht, pracht en praal.

Met uiteindelijk de Sala della Scrutinio als beloning. Met daarin Kiefer’s expositie. Dat werd één grote emotionele boem, ik werd gewoon weggeblazen. Van te voren had ik al wel foto’s ervan gezien, maar dit echte ervaren ging boven alles. Echt zo’n tentoonstelling die op mijn netvlies gebrand zal blijven.

in een kleinere ruimte, vlak voor de ingang naar de grote zaal

details van bovenstaand werk

met van alles er tegenaan gezet

Ik sprak er toevallig nog een Duitse lerares die met een klas het paleis bezocht, maar niets over deze expositie had meegekregen en eigenlijk ook weinig over Kiefer wist. Ook zij had dezelfde ervaring. Prachtig toch?

bij binnenkomst

detail van 2e werk van links hierboven: n.a.v. de mythe rond de sarcofaag waarin de heilige San Marco zou hebben moeten liggen maar die leeg bleek toen hij een aantal eeuwen geleden werd opgegraven in de Basiliek van San Marco in Venetië

aantal details van het werk hierboven over het Palazzo Ducale

om een idee te geven van het materiaal dat Kiefer in zijn kunst verwerkt

Al zijn werk was nieuw en gebaseerd op Venetië. Zoals op de geschiedenis, de laguna, de stad en de stadsheilige San Marco. Alles gemonteerd op vrijstaande stellages die de van oudsher al kunstrijke muren bijna geheel verborgen. Ik kreeg wel het idee dat door die volstrekt eigenzinnige combinatie van materialen over enkele tientallen jaren tientallen restaurateurs een flinke boterham aan zijn werk gaan verdienen. De Republiek Venetië ging na eeuwen te gronde, maar deze schilderijen met deze materialen doen dat zonder onderhoud vast veel sneller.

de manier waarop de werken in de zaal staan

de bovenkant waarbij een aantal belangrijke figuren uit het verleden van Venetië nog net over de rand heenkijken

detail van de gebruikte materialen, o.a. gesmolten tin (denk ik)

Hoe dan ook, Kiefer heeft het gepresteerd om met zijn machtige, moderne kunst net zo te imponeren als de Dogen met hun palazzo. Van mij mag hij de 121e Doge van Venetië worden. Ook al woont hij dan tegenwoordig onder de rook van Parijs. Waar hij nu een oud fabrieksterrein als atelier heeft. En zijn voormalige ateliercomplex in Barjac? Dat ga ik natuurlijk proberen volgend jaar te bezoeken. Tot volgende week.

TOOS

Het Arsenale: hoe een gouwe ouwe verviel tot zieltogend eendje en toch nog een trotse zwaan werd

kaart van rond 1720 van het Arsenale terrein

Het Arsenale di Venezia. Ik kondigde het vorige week al aan. Nu een magisch gebied voor de kunst, voor de Biënnale van Venetië. Maar eeuwen geleden naast symbool voor de grote macht van de Republiek Venetië ook de plek waar die macht concreet werd gemaakt. Elke keer opnieuw onderga ik daar de speciale sfeer van dat eeuwenoude, geheimzinnig complex. Drie jaar geleden, toen ik er voor het laatst was, en ook nu weer. Op m’n gemak dwalend door die aaneengeregen rij van hoge stenen hallen met de stoere zuilen. Nu gevuld met moderne kunst. Toen, heel ver voor de Industriële Revolutie, met duizenden handwerkslieden. Die er seriematig de handels en oorlogsschepen bouwden die La Serenissima haar geweldige rijkdom bezorgden. In een soort lopende band  proces, ver, ver avant la lettre. Elke dag zo’n schip. Kun je ’t je voorstellen?Een gigantische logistieke prestatie.

de toegang tot het Arsenale, schilderij van Canaletto uit 1732

Leeg ziet het begin van die hallen er nu uit als hieronder.

Maar als de Biënnale losbarst, is dat heel anders. Dan heeft de curator van dienst, elke twee jaar een andere, honderden meters lengte ter beschikking om zich helemaal uit te leven. Niet alleen daar, maar ook in het hoofdpaviljoen op het Giardini-terrein. Dit jaar dus Cecilia Alemani  die ik vorige week al noemde.

begin van het Arsenale bij deze Biënnale

In de jaren 90 begon dat allemaal. Toen kwam men op het idee een flink deel van het Arsenale bij de Biennale Arte di Venezia te trekken. Een gouden idee voor een gouwe ouwe die daar toch maar stond te verloederen en te vervallen. Napoleon, daar is ook hij weer, had er grootse uitbreidingsplannen mee, liet daarom al delen afbreken maar verdween toen van het wereldtoneel. Net als eigenlijk ook het ooit machtige Venetië.

Nu heb ik de afgelopen twintig, dertig jaar steeds meer hallen opgebouwd en gerenoveerd zien worden en is ’t een feest er rond te lopen. Waarbij je dan wel een aantal van dezelfde kunstenaars tegenkomt als in het hoofdpaviljoen. Zelfde expositiesamensteller ten slotte! Maar dan wel in een heel andere ambiance waarbinnen die curator met groot, hoog, lang en veel kan uitpakken.

nu volgt een ruime selectie aan foto’s

hier ben ik even de weg kwijt

maar dit was een detailfoto waard

tja, wat doe ik hier tussen dit object?

Ben je uiteindelijk door die eerste honderden meters aan hallen heen, dan maak je een haakse bocht naar links waarna er nog heel veel meer wat kleinere ruimten volgen.

andere gebouwen op het Arsenale-terrein, zelfs al met roltrap

nog een paar oude dokken

Waar landen aan de bak komen die destijds bij de inrichting van de Giardini geen eigen officiële plek verwierven om een paviljoen te laten bouwen. Van te voren weet ik dan al dat er ruimten zijn waar ik zal blijven hangen en ruimten waar ik me niet snel genoeg aan kan ontworstelen. Omdat ik dan niet snap wat er zich afspeelt in de bovenkamers van de aangestelde en ongetwijfeld zeer kunstgeleerde curatoren. Hier een kort beeldverslag van wat me wel en niet boeide.

leuk uitgelicht toch?

als ruimten best boeiend

maar de vulling?

positieve verrassing van Slovenië met Marko Jakse, goed geschilderd en een volstrekt eigen, boeiende wereld vol symbolen

Weer heel veel meters en tijd verder op dat uitgebreide Arsenale-terrein eindig je uiteindelijk bij het paviljoen van China. Dit keer volstrekt oninteressant. Waarna op het terras grenzend aan de afsluitende beeldentuin een koud pilsje heel erg verdiend voelt.

de volstrekte afknapper van het Chinese paviljoen

foto uit de beeldentuin helemaal aan het eind van de route

Mocht je er ooit belanden, neem dan daar de stille achteruitgang van het Arsenale. Nogal verborgen in de nog steeds bestaande muur die het hele terrein omringd. Een muur van meer dan drie kilometer lengte. Zo omvangrijk was dus dat ooit zo bruisende Arsenale.

een heel klein stukje van die hele lange muur

Maar waarom je nou juist daar er uit zou moeten willen? Omdat er een verrassing wacht. De heel authentieke, heel rustige Venetiaanse woonwijk Castello. Daar waar de eerste nederzettingen in de Venetiaanse laguna ontstonden. Nauwelijks toeristen, wel de prachtige Basilica di San Pietro di Castello. Eeuwenlang de zetel van het bisdom Venetië. Die door Napoleon, daar is ie weer, werd overgebracht naar de nu door toeristen overlopen Basiliek van San Marco. Tot die tijd alleen maar het niet onaangename huiskapelletje van de Doge.

straatje in Castello

waar iedereen natuurlijk een eigen bootje heeft

die Basilica di San Pietro di Castello

Hoe je dan vanaf die kalme noordoostelijke punt van Venetië terugkomt naar het drukke centrum? De vaporetto natuurlijk, de waterbus. Met als voordeel dat je langzaam weer dat prachtige silhouet van Museum Venetië ziet opdoemen.

Tot volgende week.

TOOS

Heel veel naakte curatoren in Venetië

het Arsenale terrein in Venetië

Alweer een flink aantal jaren geleden begon het Venetiaanse Biënnaleterrein, de Giardini, helemaal uit zijn voegen te barsten. De organisatie  deed toen een gouden greep. Het Arsenale werd bij de expositie betrokken. Dat magische stuk van Venetië waar in de Middeleeuwen het eerste industriële complex ontstond. Een voor die tijd gigantisch, afgesloten en met grote geheimzinnigheid omgeven terrein dat alleen toegankelijk was voor de botenbouwers van de Venetiaanse vloot. De militaire en handelsvloot die destijds de Middellandse Zee beheerste en de basis vormde van het Dogenrijk. Over dat Arsenale is, ook in kunstopzicht,heel veel  te vertellen. Maar dat komt nog wel eens een keer. Nu eerst, al lijkt dat een onlogische link, naar Hans Christian Andersen.

impressie van een deel van het Arsenale in lege toestand

Inderdaad, de schrijver van het sprookje “De nieuwe kleren van de keizer”. Die keizer die zich door bedriegers nieuwe kleren laat aanmeten,  gemaakt van zulke prachtige, edele stoffen dat alleen mensen van een hoog ontwikkeld niveau, zoals hij dus, die gewaden kunnen waarnemen en op juiste waarde weten te schatten. Een instinker van jewelste want hij loopt dus in zijn blootje maar niemand, ook hovelingen en ministers niet, durft dat te zeggen. Tot bij een keizerlijke optocht op straat een jongetje uitroept dat de heerser in zijn blootje loopt. Pas daarna durft iedereen, niet meer bang als onderontwikkeld minkukel te worden gezien, in die waarneming mee te gaan.

Ik moest regelmatig aan dat verhaal denken bij mijn bezoek aan het Arsenale. Zie hier dus de logische link. De keizer is daarbij dan wel vervangen door de kunstcurator. Het slag kunstheersers dat de laatste decennia steeds belangrijker is geworden in het bepalen van de nieuwste ontwikkelingen in de hedendaagse kunst. In de avantgarde zeg maar. Elke twee jaar heeft de Biënnale zo’n nieuwe kunstkeizer. Dit keer Okwui Enwezor, die het Biënnalethema “All the World’s Futures” verzon. Op grond van dat thema heeft hij een groot deel van het Arsenale terrein naar eigen kunstbevinden ingericht. Kort samengevat vindt hij dat onze aardse samenleving op dit moment één grote chaos is en dat kunstenaars daarin maar eens hun politieke statement moeten maken. Dat wil dan natuurlijk zeggen , de kunstenaars die hij ziet zitten. Ik ben er niet blij van geworden. Je weet van te voren dat je geen “kunst voor boven de bank” moet verwachten. Maar dit?

begin van de expo in het Arsenale

Het begint met heel veel zwaarden en sabels die op een esthetische manier gegroepeerd in de grond gestoken staan. Vervolgens bundels van cirkel en kettingzagen die, met zwarte pek overgoten, aan het plafond hangen. Nou, oké, als installatie niet onaardig. Daarna volgden, afgezien van af en toe een hoogtepunt of puntje, heel veel dark rooms met zogenaamde kunstvideo’s, meestal met een politieke boodschap. Video’s die blijkbaar kunst zijn vanwege het vage en schokkerige beeld.  Echt vreselijk af en toe. Van de vele die ik er zag, waren er zo weinig goed  dat je voor het tellen genoeg had aan de hand van een timmerman die door zijn werk vingers heeft verloren. Er waren dus maar enkele kunstenaars die geen filmopleiding meer nodig hadden. Of die misschien juist wel hadden gehad. Eigenlijk zeer verbazingwekkend als je weet hoe lang video in kunstland al is geaccepteerd als medium. ’t Is natuurlijk vloeken in de kunstkerk om te beweren dat je al heel veel kunt leren over het vak door goed te kijken naar een paar Hollywoodfilms. Maar voor de meeste van die videokunstenaars zou het eigenlijk verplicht moeten worden gesteld. En trouwens, wat moet ik bij de kunst met films die eigenlijk alleen maar gewone documentaires zijn?

vervolg van de expo

Zoals gezegd was er, in mijn ogen dan, beslist ook goeie kunst te bewonderen. Ik heb wat foto’s tussendoor gestrooid. Van mooie installaties en zelfs ook nog schilderijen.

indrukwekkende schilderijen van de 77 jarige Baselitz, hoezo “All the World’s Futures”?

beeld in paviljoen van Argentinië

Want schilderen? Nee, daar doen we in de avantgarde eigenlijk niet meer aan. Dat is zo passé! Nee, dan hangen we in verband met de vluchtelingenproblematiek liever krantenpagina’s en slechte foto’s daarover op. Ik neig er door deze Biënnale toe te beweren dat kunst vooral slechter wordt, uitzonderingen daargelaten, als kunstenaars zo nodig aan politiek moeten gaan doen.

Want niet alleen Okwui Enwezor vind ik zo’n curator in zijn nieuwe naakte kleren, ook diverse landencuratoren in het Arsenale verdienen beslist een nominatie. En dan mag je tegenwoordig nog blij zijn als zo’n curator niet in veel grotere, vettere letters en ook nog boven jou als kunstenaar op de affiches staat.  Ik vraag me echt af hoe ’t in de kunstwereld verder gaat als dit soort curatoren de macht houdt. Mijn mening is dat er heel veel kleine jongetjes nodig zijn die allemaal heel hard roepen dat de keizer in z’n nakie loopt. En dan maar hopen dat er daarna een nieuw realiteitsbesef ontstaat. Ook onder de kunstcritici en journalisten.

deel van Italiaanse paviljoen

deel van Italiaanse paviljoen

Interessant vind ik nog een paar cijfers.  Van de veel meer dan 20 miljoen toeristen die Venetië jaarlijks bezoeken, gingen er in 2013 ongeveer 450.000 naar de toenmalige Biënnale. Daarbij zij aangetekend dat die ongeveer een half jaar duurt. Bij de Late Rembrandt in het Rijksmuseum waren er meer dan een half miljoen in drie maanden. Geen slechte score dus voor directeur Wim Pijbes met zo’n oude meester! Tot volgende week.

TOOS