Er is niet aan te ontkomen, aan die Grieken en Italianen

In deze globaliserende tijden heerst toch nog wel eens het gevoel dat we die Grieken en Italianen beter kwijt dan rijk kunnen zijn. Hoe kort is ´t nog maar geleden dat Grexit ineens een nieuw woord werd voor de dictionaire? Terwijl een paar weken geleden vanwege Italiaans politieke toestanden het begrip Quitalia in de media verscheen. Raar eigenlijk als je bedenkt dat we in onze Westerse beschaving behoorlijk wat te danken hebben aan de oude Grieken en Romeinen. Om van iets recentere Italianen als schrijver Dante Alighieri (1265-1321) en beroemde Renaissance kunstenaars als Leonardo da Vinci en Michelangelo maar niet eens te spreken. “Het kan verkeren”, zoals de lijfspreuk luidde van onze 17de eeuwse Nederlandse dichter en toneelschrijver Bredero. En dat vind ik in dit geval toch eigenlijk een geval van jammer.

Dante op een fresco in de kathedraal van Orvieto

Want, ´t zal niet onbekend zijn, ik heb ten slotte goeie banden met de oude Homerus en zijn Ilias en Odyssee. Net zoals met Dante en z´n Divina Commedia. Boeken die ik, samen met andere kunstenaars, heb helpen illustreren. En schrijvers die heel veel anderen hebben geïnspireerd waardoor je ze om de haverklap tegenkomt in de kunst. Zeker in een land als Italië. Daar waar je bij wijze van spreken op elke straathoek wordt geconfronteerd met hun cultuur uit het middeleeuwse en nog veel verdere verleden. Zoals ik recent weer eens opnieuw ervoer. Want wie figureerde er in de fresco´s in de kathedraal van Orvieto die ik een paar weken geleden beschreef? Dante natuurlijk!

Nogmaals Dante in de kathedraal, nu op zijn tocht door de Hel in de Divina Commedia

En van wie zag ik enkele dagen daarvoor de invloed op eeuwenoude Etruskische urnen? Van Homerus!

het Etruskisch museum in Volterra

Ik liep toen rond in het Museo Etrusco Guarnacci in Volterra. Eén van de oudste steden van Italië, midden in het gebied waar de Etrusken heersten voordat de Romeinen er de macht overnamen. Echt prachtig, dat museum. De Etruskische urnen vliegen je er bijkans om de oren. Allemaal van die kleine sarcofagen voor asresten, uitbundig versierd met prachtig gebeeldhouwde tableaus. Van bijvoorbeeld, zo werd me totaal onverwacht duidelijk, scènes uit de Odyssee. Zoals die waarbij Odysseus zich aan de mast van zijn schip heeft laten vastbinden.

Hij wil namelijk wel het dodelijk verleidende gezang van de Sirenen horen terwijl zijn bemanningsleden uit veiligheid hun oren met was hebben dicht gestopt. Zelf heb ik daarover en ook over Homerus wel schilderijen gemaakt.

Toos van Holstein, Sirène, olieverf

Toos van Holstein, Homère, olieverf

Echt machtig om te zien hoe die Etrusken in hun eigen cultuur die van de Grieken verwerkten. Het gevolg van, natuurlijk, de globaliserende handel in die tijd. Nou ja, Mediterrane handel dan.

Homerus was trouwens niet weg te slaan uit mijn Italiaanse belevingen. Want in Orvieto in de middeleeuwse Palazzi Papali, de Pauselijke Paleizen, kwam ik hem opnieuw tegen. In wat ooit een uitgebreide bibliotheek was geweest.

de oude bibliotheek in de Palazzi Papali in Orvieto

Homerus en Vergilius boven mijn hoofd

En dat nog wel samen met de bekende Romeinse dichter Vergilius. Niet zo vreemd overigens want Vergilius zag zich zelf graag als de evenknie van Homerus. Toen was mijn cirkel ineens helemaal rond. Want is ´t niet Vergilius die Dante begeleidt op zijn tocht door Hel en Vagevuur in de Divina Commedia? Ook al weer iets waarover ik ooit zeefdrukken en schilderijen maakte.

Toos van Holstein, zeefdruk uit de serie bij de Divina Commedia

Toos van Holstein, Divina Commedia, olieverf

Waarom Vergilius niet mee mocht de Hemel in op Dante’s naarstige zoektocht naar zijn zo vurig aanbeden, vroegtijdig overleden Beatrice? Tja, een beetje orde moet er natuurlijk wel zijn. Vergilius (70 v.C-19 v.C.) kon per definitie geen christen zijn. Zie zijn sterfjaar maar. Dikke pech voor hem. Want zulke zielen konden nu eenmaal onder geen voorwaarde tot de christelijke Hemel worden toegelaten. Nee, hij moest ´t doen met Hel en Vagevuur. Die kende hij dan ook op z´n duimpje. Daar had ie geen TomTom voor nodig. Een prachtige truc dus van Dante om hem tot gids op zijn reis te maken.

Al dit soort business hebben we toch maar mooi te danken aan die Grieken en Italianen. Dus als je ´t aan mij vraagt? Geen Grexit, geen Quitalia. Tot volgende week.

TOOS

‘The Great Liao’ in het Drents Museum

in een graftombe op ‘The Great Liao’

Als ik van Middelburg met de auto richting Bayonne aan de Frans-Spaanse grens ga, ben ik zo’n 1150 km onderweg. Diezelfde afstand geldt ook voor Bayonne naar Gibraltar aan het zuidelijke puntje van Spanje. Als een Liao-steppekrijger op zijn paard rond het jaar 1100 van de ene kant naar de andere kant van het Liao-rijk zou rijden was hij er dan nog lang niet. Want daarvoor zou hij 4000 km moeten afleggen. Ga je vanaf Gibraltar die afstand noordwaarts, dan kom je enkele honderden kilometers noordelijk boven Oslo uit. Dit om maar even aan te geven hoe groot het Liao-rijk in zijn hoogtijdagen was.

Nog nooit gehoord van die Liao? Dan moet je spoorslags naar het Drents Museum in Assen.  Daar wordt de 10de en 11de eeuwse geschiedenis onthuld van dit door veroveringen en allianties groot geworden Oost- Aziatische imperium van de Khitan-nomaden. Op een prachtige manier.

in het geel het Liao-imperium

Dat rijk? Het kaartje hierboven zegt heel veel. Delen van Rusland en zelfs hoofdstad Peking van het huidige China vielen toen binnen de grenzen ervan. Dat er heel lang weinig over dit nomadenland  bekend was, ligt aan het feit dat de geschiedenis meestal geschreven wordt door de overwinnaar. En die overwinning lag uiteindelijk toch bij de meerderheid van de Han-Chinezen in het zuidelijk deel van het imperium. Hoogontwikkelde, beschaafde Chinezen, volgens henzelf dan wel. En dan zijn nomaden en steppekrijgers natuurlijk al heel snel weg te schrijven als minderwaardig en onontwikkeld. Dat gebeurde dus en dat bleef ook eeuwenlang het beeld van hen.

Tot zo’n 40 jaar geleden bij toeval een aantal graftombes van de Khitan werden ontdekt. Wat daaruit naar boven kwam veranderde als bij donderslag hun historie. Grafgiften van goud en zilver terwijl  de Chinezen dat toen nauwelijks gebruikten. En prachtige wandschilderingen die blijk geven van een hoogontwikkelde cultuur. Iets dat we eigenlijk ook wel hadden kunnen weten als je kijkt naar de Boeddhistische pagodes die de Liao hebben nagelaten en die nog steeds het landschap sieren. Ook geven archeologische vondsten aan dat er enorme ommuurde Liao-steden hebben bestaan.

de graftombe met nagemaakte muurschilderingen

de Witte Pagode van Qingzhou

aardewerken drakenkop als versiering van een pagode

In het Drents Museum wordt heel sterk de nadruk gelegd op de grafvondsten en op versieringen van en voorwerpen uit de pagodes. Maar hoe doe je dat met heel veel kleinere voorwerpen die in vitrines moeten liggen? Door een bijna hallucinerende, gigantisch grote vloerbedekking te leggen die de steppegrond imiteert. Met rondom doorlopende foto’s van de steppe op de wanden. Door een paar van die graftombes na te bouwen met nageschilderde de bijbehorende wandversieringen erin. Een op de normale manier, een door met oplichtende contouren ervan te werken. Ook door de totale opstelling zo neer te zetten dat je heel makkelijk je oriëntatie in de expositiezaal kwijtraakt. Echt knap gedaan. En mooi dat in Assen de geschiedenis van die paar eeuwen Liao-rijk  wordt herschreven.

deel van de grote tentoonstellingsruimte

de speciaal vormgegeven graftombe

verguld zilveren kroon uit een tombe

Een rijk dat begin 12de eeuw uit elkaar viel door onderling getwist. Maar dat vacuüm werd snel opgevuld. Want vanuit het oosten rukten de opstandige Jürchen op, een Mongoolse stam. De Jürchen? Gaat er bij de naam Gengis Khan (1162-1227) of Dzjengis Khan wellicht wel een lampje branden? Alweer een steppekrijger wiens dynastie door zeer gewelddadige veroveringen het grootste aaneengesloten imperium stichtte dat er ooit heeft bestaan. Het Mongools Keizerrijk dat zelfs doorliep tot in Oost-Europa en angst en vrees in heel Europa veroorzaakte. Tja, geschiedenis en oorlog, twee onverbrekelijk met elkaar verbonden begrippen.

gouden dodenmasker van een prinses uit een tombe

de gouden laarzen die ze aan had

Daarom miste ik eigenlijk iets bij die tentoonstelling ‘The Great Liao’. Een grote landkaart van ons Europa met daarop geprojecteerd het Liao-rijk. Ik denk dat de huidige EU en dat oude rijk elkaar dan in grootte ongeveer bedekken. Als je bedenkt dat de EU pas zo’n 50 jaar bezig is zich op vreedzame wijze te vormen en dus nog zo’n 150 jaar te gaan heeft om de twee eeuwen van de Liao vol te krijgen, zouden er dan niet allerlei interessante bespiegelingen op gang kunnen komen? Tot volgende week.

TOOS

De EU twaalfhonderd jaar geleden

Dom van Aken met middenin de Paltskapel

Je kunt nu eenmaal niet alles weten en bezoeken. Maar bij levensgezel moest ik beslist nog een ernstige smet op zijn cultuurblazoen wegpoetsen. Hij was nog nooit in de Paltskapel van Aken geweest! Dat beroemde bouwwerk van Karel de Grote waar hij ook begraven werd. Heel erg foei natuurlijk van levensgezel, ook omdat die kapel voor mij een speciale betekenis heeft. In mijn Tilburgse academietijd heb ik namelijk een scriptie gemaakt over de Karolingische manuscripten. Nog zo’n belangrijke erfenis van Charlemagne (748-814).

Nu moesten we onlangs toch in Maastricht zijn vanwege mijn daar nog tot 10 juni lopende expositie ‘Paradise lost’ in de Onze Lieve Vrouwe Galerie.  En dan is Aken, zo’n 1200 jaar geleden het Brussel van ’t Europa van toen, niet ver.

bij de affiche voor de Onze Lieve Vrouwe Galerie

Voor mij toch ook weer een hernieuwde kennismaking. Want in de tussentijd was er het Neues Stadtmuseum Aachen gebouwd en bleek de belangrijke kerkschat van de Dom nu veel mooier getoond te worden dan vroeger.

Neues Stadtmuseum

oudst bekende beeld van Karel de Grote

Dat alles om Aken met behulp van Karel de Grote niet alleen goed op de kaart te zetten als die veel oudere voorganger van Brussel maar ook als stad van Europese verzoening en ontwikkeling. Met de internationaal belangrijke jaarlijkse Karelsprijs als extraatje. Voor mensen die belangrijk waren of zijn bij de Europese eenwording. Marine le Pen en Geert Wilders zullen er dus, zo schat ik voorzichtig in, wel niet voor in aanmerking komen.

oorkonde Karelsprijs voor François Mitterand en Helmut Kohl

Wat zij namelijk uit elkaar willen laten vallen, werd onder Karel, honderden jaren na de instorting van het West-Romeinse imperium, juist weer verenigd tot één groot christelijk rijk. Een soort EU avant la lettre. Oké, ’t vergde wel een moordje hier en daar, flink wat veldslagen en aardig wat onthoofdingen van Saksische heidenen, maar dan had je ook wat. Toch wel fijn dat de huidige EU op iets vreedzamer manier tot stand is gekomen. Ook probeerde hij een eenheidsmunt in te voeren. Hé, hebben we tegenwoordig ook niet zoiets?

Die Karolingische manuscripten uit mijn academiescriptie waren ook zo’n poging tot eenheid in zijn rijk. Zitten nu heel veel mensen te tikken met lettertypes als Times New Roman en Arial, toen voerde Charlemagne als nieuw lettertype de Karolingische minuskel in. De bedoeling? Dat overal in zijn rijk alle boeken, brieven en administratie goed leesbaar zouden zijn vanwege die zowel eenvoudig schrijfbare als leesbare minuskel.

de Karolingische minuskel

zo’n oud Karolingisch manuscript

een prachtige, oude boekomslag voor zo’n manuscript, toch iets anders dan een schoolboek kaften

Ik weet nog dat ik bij het bestuderen van al die oude manuscripten zelfs bepaalde persoonlijke handschriften begon te herkennen. Zoals we dat nu ook nog vaak hebben bij vrienden. Als die ten minste nog met de pen in het handje schrijven op papier.

Dat inkijken van die geschriften kon ik alleen aan de hand van foto’s in boeken. Want echte Karolingische manuscripten in Tilburg? ’t Was dus kicken toen ik destijds bij een studiebezoek aan Aken een paar manuscripten ook in werkelijkheid kon zien. Met daarin bijvoorbeeld teksten uit de Klassieke Oudheid. Alweer zo’n verdienste van Charlemagne. Hij wilde de Griekse en Romeinse culturele erfenis graag continueren door bewaard gebleven oude manuscripten over te laten schrijven. Die konden dan mooi bestudeerd worden door de vele geleerden die hij aan zijn hof in Aken had verzameld. En door wie werden die boeken overgeschreven? Enig idee waar de term ‘monnikenwerk’ vandaan komt? Zo’n 7000 daarvan zijn er nog bewaard gebleven. Geschriften dan. Die monniken zijn al een poosje dood.

Logisch dus dat aardig wat botten van Karel terecht zijn gekomen in een indrukwekkend versierde, goudblinkende schrijn in de Dom van Aken.

de Paltskapel

schrijn met botten van Karel de Grote

De Dom waar de beroemde Paltskapel nu deel van uitmaakt na eerst alleen gestaan te hebben. Gebouwd naar het voorbeeld van de nog weer eeuwen oudere Basiliek van San Vitale in het Noord-Italiaanse Ravenna. Een gebied dat Karel zich op verzoek van de Paus ook had toegeëigend. Kon ie daar gelijk nog wat marmer voor zijn kapel vandaan halen. Gewoon even de Alpen over met dat spul. Een mooier bouwwerk, samen met zijn niet meer bestaande paleis, was er boven die Alpen dan ook niet te vinden.

foto’s van het interieur van de Dom

Dat laatste geldt trouwens nog steeds voor de Schatkamer van de Dom. Met beroemde stukken als het Lothariuskruis, het borstbeeld van Karel de Grote en zijn zogenaamde Armrelikwie. Misschien zat die schrijn al vol toen ze nog wat arm over bleken te houden. Geen probleem natuurlijk als je in 1165 tot een soort van heilig bent verklaard door een of andere tegenpaus. Dan is een extra relikwie nooit weg. Zeker deze niet.

het beroemde borstbeeld van Karel

de reliek met een arm van Karel

Eén ding van Karel de Grote valt me toch wel wat tegen. Want toen ik de kaart van zijn grote rijk zat te bekijken, viel me ineens iets op. In het huidige Frankrijk heb je zo’n puntige landstreek die de Atlantische Oceaan insteekt. Een gebied dat dankzij Asterix en Obelix nooit door de Romeinen veroverd kon worden. Ook Karel is dat dus niet gelukt. Zouden de Bretons uit de 8ste eeuw nog steeds dat geheim van de toverdrank van Panoramix hebben gekend? Tot volgende week.

TOOS

Een zuidelijke hak met noordelijk design

Basilica San Nicola, Bari

Sint Nicolaas zal zo langzamerhand wel weer zijn terug gekeerd in zijn residentie. In het Italiaanse Bari dus en niet in Spanje zoals vele goedgelovigen nog steeds aannemen. Ik schreef daarover al eens in september. Na een ongetwijfeld grondige evaluatie met zijn met-of zonder- vegen Zwarte, Blauwe en Bruine Pieten. Dat mag ook wel bij al die gebeurtenissen en avonturen van de afgelopen Sinterklaasperiode. Je hoeft alleen maar het Sinterklaasjournaal te hebben gevolgd om te beseffen dat hij zijn oude knoken best wel weer voor een jaartje te ruste mag leggen. In zijn geriefelijke tombe in de crypte van de Basilica San Nicola in dat Bari. In de streek Puglia, Apulië op z’n Nederlands, de hak van Italië.

de tombe van Sint Nicolaas

kunst in de kathedraal van Bari

Maar waarom is onze populairste heilige juist daar neergestreken en is hij niet in het nu Turkse Myra gebleven? Tijdens mijn rondreis in Puglia dit jaar ben ik dat beter gaan begrijpen. Daar zitten dan natuurlijk gelijk allerlei verhalen aan vast. Over middeleeuwen, kunst, architectuur, religie en kruistochten. En vooral die laatste zijn heel belangrijk voor dit verhaal.

 

Oude havensteden als Bari , Brindisi en nog een paar andere aan de oostkust van de hak vormen al eeuwen lang een belangrijke schakel in de route over zee naar de Griekse en Turkse regio’s. Nog steeds trouwens. Want tel ze maar eens, al die toeristen die voor een Griekse vakantie de veerboot vanuit Brindisi nemen.

Ooit heersten in het begerenswaardige en vruchtbare Puglia de Grieken, de Romeinen en de Byzantijnen. Tot de Normandiërs er neerstreken. De Normandiërs? Jazeker. Absoluut een reislustig en veroverend volkje. Want nam Normandiër Willem de Veroveraar door zijn overwinning in de slag bij Hastings in 1066 Engeland over, andere Normandiërs vestigden zich in die 11de eeuw op Sicilië en in Puglia. En die naam Normandië? Komt van de Noormannen, de Skandinaviërs die zich nog weer eerder  dat stuk van Frankrijk toe eigenden. Maar dat ter zijde.

kerk in Molfetta

Hun timing bij het veroveren van Puglia kun je beslist uitstekend noemen. Want in diezelfde tijd verbrokkelde de macht van het orthodoxe Byzantijnse Rijk en pikten de islamitische Seltsjoeken grote stukken ervan in. Zoals het Heilige Land met Jeruzalem en het oosten van wat nu Turkije is. Incluis Myra en het graf van de in die middeleeuwen al heel populaire San Nicola. Dus werd in 1087 door een stel kooplieden het gebeente van de heilige uit Myra weggeroofd en naar Bari gebracht. Zo’n belangrijk reliek is voor de stad economisch vast heel gunstig zullen die kooplieden wel hebben gedacht. Daar komen veel pelgrims, en dus ook geld, op af. Zeker omdat er vanuit Bari al de nodige bedevaartgangers naar pelgrimsoord nummer één Jeruzalem overstaken. Dus werd er voor onze Sint een speciale kerk, de Basilica San Nicola, gebouwd. In de bekende Romaanse stijl van die tijd, meegebracht uit Normandië. En dat Romaanse? Dat heeft natuurlijk te maken met de Romeinen en Rome. Maar dat ter zijde.

Juist ook toen begonnen de kruistochten. Met de eerste van 1096 tot 1099, resulterend in de verovering van Jeruzalem op de Seltsjoeken. Natuurlijk hallejula alom. Vooral ook in Puglia. Want van daaruit vertrokken heel veel kruisvaarders. Niet alleen vanuit Bari en Brindisi maar ook vanuit andere havenstadjes als Molfetta, Trani  en Barletta.

kerk in Trani

Trani

kerk in Barletta

Er werd flink verdiend met een soort hop on hop off systeem voor al diegenen die kruisvarend hun ziel wilden redden tot meerdere glorie van God. De Normandiërs lieten prachtige Romaanse kerkjes verrijzen op de mooiste locaties. Met natuurlijk ook weer relieken erin. Want er moest wel geconcurreerd worden met Sint Nicolaas. Wat te denken van een stuk van het kruis waaraan Jezus stierf? Of een doorn van zijn doornenkroon? Allemaal natuurlijk met certificaat van echtheid.

reliekschrijn met stukken van het kruis van Jezus

Er volgden nog meer kruistochten  in de twee eeuwen na die eerste. Zoals bijvoorbeeld die wel heel  curieuze kinderkruistocht van 1212. Lees “Kruistocht in spijkerbroek” er maar op na. Dat bekende jeugdboek van Thea Beckman waarin ook weer Bari en Brindisi voorkomen.

Ook volgden er na de Normandiërs nog vele andere heersers in Italië’s hak. Zoals de keizer van het Heilige Roomse Rijk, de Franse Angevins, de Spaanse koning en het Huis van Bourbon. En allemaal lieten ze hun zichtbare en culturele sporen na. Echt de moeite waard dus om te bezoeken, dat Puglia.

kerken in het binnenland van Puglia

Eigenlijk is ’t een soort Europa in Madurodam-formaat realiseer ik me ineens. Ga maar na. Grieken, Romeinen, Byzantijnen, Scandinaviërs in de vorm van Noormannen, Normandiërs, Duitsland via het Heilige Roomse Rijk, Spanje, Frankrijk en nu Italië. En niet te vergeten die massa’s kruisvaarders van overal vandaan. Met z’n allen hebben ze die streek vorm gegeven. Over verwevenheid van Europa gesproken! Wat moet ik dan met die huidige ideeën om ons weer binnen eigen grenzen terug te trekken? Denkstof voor rond de kerstboom met al die lichtjes binnen en buiten terwijl de dagen weer gaan lengen. Tot volgende week.

TOOS

Kunst voor de eeuwigheid

ingang van het Egyptian Museum

Stond ik in de vorige aflevering geleund tegen een muurtje te turen over de baai van Alexandrië waar allerlei kunstschatten onder water liggen, een paar dagen later liep ik tussen wel zichtbare kunst. Kunst gemaakt voor de eeuwigheid en uitgestald in het Egyptian Museum van Caïro. 27 Jaar geleden liep ik daar ook, diep onder de indruk van de cultuur van het oude Egypte. Ook nu overkwam me dat weer. Toen was dat museum al oud en stoffig en waren de uitstalling en uitlichting van de kunst hard aan verbetering toe. Daar is dus nog niets aan veranderd. En toch!

Je ontkomt niet aan de kracht en uitstraling van een duizenden jaren oude cultuur die grofweg zo’n 3000 v.Chr. begon. En die daarna met alle bijbehorende ups en downs een periode beslaat van meer dan drie millennia. Want in al die tijd is het Egyptische rijk natuurlijk een aantal keren uiteen gevallen, stonden er weer nieuwe, krachtige machthebbers en dynastieën op om  alles langs de Nijl en ver daarbuiten opnieuw te verenigen, kwam Alexander de Grote even langs om het te veroveren en werden de Romeinen ten slotte de overheersers.

Probeer je dat eens voor te stellen! Een periode van drieduizend jaar! Waar was Europa 3000 jaar geleden? Het hoogtepunt van de oude Griekse cultuur liet nog een aantal eeuwen op zich wachten. Het hoogtepunt van het Romeinse rijk, een soort EU avant la lettre met nog het Middellandse zeegebied erbij, lag nog meer dan een millennium weg. Toen dat imperium rond 400 n.C. uit elkaar viel duurde ’t weer tot rond 800 voor Karel de Grote een min of meer nieuwe Europese unificatie tot stand bracht met daarna ook weer verbrokkeling. De Middeleeuwen kwamen tot een einde, de Renaissance bracht nieuwe bloei, het Habsburgse Rijk, eigenlijk ook weer een soort EU, kwam tot bloei. En nu zijn er lui die onze eigentijdse EU weer om zeep willen brengen. Als je dat alles bedenkt, is het toch wel een heel groot wonder dat je in al die jaren daar in Egypte één grote ontwikkelingslijn met hier en daar wat kabelkinken kunt ontdekken. Met een kunst die, hoewel vaak star in de voorschriften, heel esthetisch is. Een kunst waaraan we ons nog steeds vergapen. Ondanks dat zo stoffige museum.

Maar dat gaat veranderen. Niet alleen in Alexandrië zijn er wilde museumplannen. Ook in Caïro is dat het geval. Daar wordt zelfs gebouwd. Al een aantal jaren. Op de vlakte van Gizeh, een paar kilometer van de piramides.  In de 90’er jaren ontstond dat plan. Er moest een reusachtig nieuw museum komen, vele malen groter dan het huidige. The Grand Egyptian Museum. En dat moest klaar zijn in 2008. Maar ja, het huidige Egypte is natuurlijk niet dan van duizenden jaren geleden. Dus werd ’t 2012. Toen kwamen de opstanden van de Arabische Lente en de regering van de Moslimbroederschap er tussendoor met in 2013 de machtsovername door  generaal Sisi . De opening werd maar uitgesteld en uitgesteld. De bouw werd intussen, zoals zo vaak met dat soort projecten, een aantal honderden miljoenen dollars duurder. En dat in een arm land als Egypte dat het mee moet hebben van het toerisme dat op z’n gat is komen te liggen. ’t Schijnt nu 2018 te worden. Eerst zien, dan geloven. De bouw van de grote piramide van Cheops, zo’n 4500 jaar geleden, is vermoedelijk met heel wat minder problemen tot stand gekomen. Maar als ’t ooit zover komt, wil ik er heen. Dan wil ik ervaren hoe overweldigend de oude Egyptische kunst overkomt in een modern museum.

oud

nieuw

oud

nieuw

oud

Echnaton

Zoals bijvoorbeeld die hele korte, vreemde en intrigerende interruptie van farao Echnaton (18de dynastie van 1351-1333 v.Chr.) en zijn vrouw Nefertiti. De farao die plotseling het monotheïsme invoerde met de zonnegod Amon, die een nieuwe hoofdstad Amarna stichtte en die hele nieuwe artistieke beeldvormen liet ontstaan. Dat alles was vanzelfsprekend te rigoureus voor de bestaande machten die graag hun oude orde wilden handhaven. Vandaar dat zonnegod Amon maar een kort leven beschoren was na het overlijden van Echnaton.

aanbidding van de zonnegod Amon

En hoe zullen de wereldberoemde tombeschatten van zijn zoon Toetankhamon in dat nieuwe museum gaan stralen? Nu hebben die wel een eigen ruimte, maar in de presentatie ervan is een hele Egyptische wereld te winnen.

Toetankhamon

 ’t Wordt volgens mij een fascinerende ervaring, dat nieuwe Grand Egyptian Museum. Maar ja, wanneer? Misschien weten de oude Egyptische goden ’t wel.  Overigens lijkt het transport van al die joekels van beelden van het oude naar het nieuwe museum, dwars door het chaotische Caïro, me ook een fascinerend evenement te gaan worden. Tot volgende week.

TOOS

Rome

moderne Romeinse soldaat

Associaties zijn rare dingen. Onverwacht, onbestuurbaar, onvoorspelbaar. In moderne terminologie een soort pop-ups in je hersenen in plaats van op een pc, laptop, tablet of smartphonescherm. Dat kwam als tweede pop-up in me op toen ik in oktober 2015 over het plaveisel van Rome liep en als eerste pop-up plots aan mei 1527 had gedacht. En dat dan weer vanwege de gigantische geschiedenis die verborgen ligt onder het Romeinse straatdek. Een geschiedenis in de vorm van een puinhoop. Letterlijk. Niet alleen van het klassieke Rome, maar ook van een Rome van vele eeuwen later.  Vandaar die associatie met mei 1527. Want toen vond de zogenaamde Grote Plundering plaats. De stad waar de Paus als opperbestuurder van de Rooms-Katholieke Kerk resideerde, werd bestormd en ingenomen door de troepen van het Heilige Roomse Rijk. Tegenstrijdig? Nee hoor, niet voor die tijd. Karel V, als katholieke keizer van het Habsburgse en Rooms-Duitse rijk, had wat appeltjes te schillen in Italië. Vandaar dat katholieke Spaanse soldeniers en ,veelal protestante, Duitse landsknechten, beide groepen al lang zonder soldij zittend, het katholieke Rome na verovering mochten plunderen, platbranden en verwoesten. Met vanzelfsprekend het bijbehorende vermoorden van burgers en geestelijken, het verkrachten van alles wat vrouwelijk was, dus ook nonnen, en het opzuipen van alles dat maar naar alcohol rook.

El Saco de Roma, Francisco J. Amérigo, 1884

Best wel ingewikkelde tijden dus. Met geloof, geweld, macht en politiek gekonkel tot in het kwadraat. Noem dat maar eens geen pop-up, daar in centrum van Rome. Met daarbij nog de gedachte dat het tegenwoordig toch wel heel veel prettiger wonen is in Europa dan destijds. Geef mij de huidige  EU met nu al meer dan 70 jaar vrede. Iets dat hier nog nooit zo lang het geval is geweest. Ook iets dus om over na te denken bij al die wilde kreten van de laatste jaren over  die EU. Maar dat terzijde.

Rome, van binnen naar buiten

Ik liep dus in Rome. Waarom ik daar liep? Trouwe lezers herinneren zich misschien dat ik afgelopen oktober en november een poosje verdwenen was onder de internetradarhorizon. Zonder daarvoor toen een nadere verklaring te geven. De reden? Ik zat een paar weken lang op een schip dat de grote plas overstak  richting Amerika. Vanuit Civitavecchia, dicht bij Rome. Vandaar een aantal dagen Rome vooraf en een vrijwel internetloze periode midden op de Atlantische Oceaan.

’t Kwam er maar niet van daaraan eens een paar blogjes te gaan wijden. Telkens was er wel weer iets anders om de aandacht op te richten. Maar dat verandert de komende weken.

De Eeuwige Stad eerst maar. Waar het bulkt van de kunst. Niet alleen in musea, maar ook in de vele kerken. Zo staat ergens een kerkdeur open, loop ik uit nieuwsgierigheid naar binnen en wat hangt er? Een onvervalste Caravaggio (1571-1610). Dat is typisch Rome!

rechts een werk van Caravaggio

Net zoals smaakvolle moderne kunst geïntegreerd in oude, gerestaureerde kerkfronten.

Maar dat kost natuurlijk klauwen met geld. Ons Nationaal Restauratiefonds heeft ’t er al heel moeilijk mee om in Nederland de monumentenzorg te bekostigen. Laat staan hoe ze dat in Rome moeten doen. Dan heiligt het doel de middelen. Dan bedek je een te restaureren kerkgevel met uitbundige reclame voor de nieuwste James Bond film. Mooi meegenomen dat die kerk bovenaan de wereldberoemde Spaanse Trappen staat. Heel lege trappen trouwens want ook die werden gelijk maar opgeknapt.  Teveel uitgesleten zeker door alle toeristenachterwerken die er normaal de traptreden dag en nacht bezetten.

de Spaanse Trappen

Ook het Rome van al die pleinen. Als er al geen fonteinen spuiten waar Feyenoord supporters zich aan te buiten kunnen gaan, dan staan er wel van die heerlijke barokke beeldengroepen. Die trouwens ook wel weer eens een schoonmaakbeurt kunnen gebruiken.

Net zoals onderdoorgangen bij viaducten of coupés van de metro. Of moeten ze die graffiti toch maar laten zitten? Want eigenlijk kan dat er toch ook wel heel modern kunstzinnig uitzien.

En zou die straatkunstenaar wel beseffen hoeveel kunstzinnigs er zich nog onder zijn knieën kan bevinden?

Van oude Romeinse overblijfselen van een paar duizend jaar geleden tot verruïneerde kunst bij die grote plundering van Rome in mei 1527? Ik denk haast van niet. Maar ’t zou natuurlijk toch zomaar wel kunnen. Want associaties zijn rare dingen. Tot volgende week.

TOOS