Niet te versmaden, de Kunst en Cultuurroute en ’t 800-jarige Middelburg

 800 Jaar geleden kreeg Middelburg stadsrechten. Best reden tot een feestje! En aan die 800 jaar stadsgeschiedenis doet de Middelburgse Kunst en Cultuurroute toch maar mooi al voor bijna het 1/40ste deel mee. Wij, d.w.z. bestuur, vrijwilligers, deelnemende kunstenaars en galerieën worden dit jaar namelijk 18. Wettelijk volwassen zogezegd. Ook de moeite waard toch?  Dus Toos, zo zei laatst iemand tegen me, moet jij als Middelburgse Brabander niet eens iets in je blog vermelden over die 18 en 800 jaar en al die 1ste zondagen van de maand? Ja, eigenlijk wel. Bij deze dus.

Daar zijn trouwens best nog een paar redenen meer voor op te noemen. De eerste? Komende zondag 2 april is er een muzikaal extraatje bij de Kunst en Cultuurroute. Het jaarlijks terugkerende thema “Van Klassiek tot Populair”.

Normaal is er dan op allerlei routelocaties allerhande muziek te beluisteren van opkomende en al gevestigde muzikanten. Ook bij mij. Door organisatorische wisselingen kon het thema dit jaar echter niet zo uit de muzikale verf komen als gewoonlijk het geval is. Vandaar een kleiner aanbod aan optredens. Met wel weer een in mijn atelier. De hele middag door.  Van een duo dat twee jaar geleden ook al optrad en graag terug wilde komen. “Die akoestiek is zo lekker en ’t was zo gezellig” volgens zangeres Anoushka Koppelaar en gitarist Huibert-Jan Vader.

Anoushka Koppelaar en Huibert-Jan Vader in 2015 in mijn atelier

Dat hadden diverse muziekgroepen voor hen ook al geconstateerd. Ik heb er heel wat gehad in de loop der jaren(zie foto’s). Zoals de frêle zangeres met harp en speeldoosje als instrumenten, de jazzy groep, de nu landelijk bekende klezmerband, het klassiek ensemble met die expressieve saxofoniste .

En niet te vergeten een band met een gigantische hoeveelheid geluidsapparatuur waarvan ze uiteindelijk maar een derde konden installeren omdat ze anders zelf buiten moesten blijven staan. Mijn atelier is best groot maar ’t is natuurlijk geen Ziggo Dome. Hoe dan ook, ’t spetterde die middag wel, luid hoorbaar tot ver op de Korendijk.

Meer weten over dit thema “Van Klassiek tot Populair”? Dan naar site van de kunstroute www.kunstroutemiddelburg.nl.

Maar ik had ’t over een paar redenen. De tweede dus. Op 7 mei is Middelburg weer Boekenstad. Ooit begonnen als een van de thema’s van de kunstroute en nu uitgegroeid tot de grootste boekenmarkt van Zuid-West Nederland. Met naast de openluchtmarkt heel veel routedeelnemers die “iets met boeken” doen. Ook ik. Want maakte ik afgelopen jaar voor elke laureaat van de bekende “Four Freedoms Awards” niet een uniek boek als toevoeging aan hun medaille? Een Engelstalig boek met uitspraken van vorige winnaars zoals Nelson Mandela, alle geïllustreerd met originele tekeningen. Nu onder anderen in bezit bij Angela Merkel en onze eigen Willem-Alexander.

aan het werk voor de Four Freedoms Awards

En heb ik ook niet nieuwe Franstalige uitgaven van de Ilias en de Odyssee van Homerus voorzien van steendrukken? Om ’t nog maar niet te hebben over litho’s bij de levensbeschrijvingen van onze eigen Sint Nicolaas en degene die zorgde voor mijn eerste voornaam, de heilige Catharina van Alexandrië. Vergeet daarbij ook niet de IJslandse sagen in de Edda en de Italiaanse Divina Commedia van Dante. Genoeg dus om op 7 mei in mijn atelier flink aandacht te geven aan al die kunstboeken. Met de bijbehorende steendrukken, zeefdrukken en tekeningen.

aan het werk in de steendrukpers

diverse van de boekuitgaven met steendrukken

Oh ja, en dan nog die 800 jaar stadsrechten van Middelburg. Bij de zogenaamde city marketing heet ’t “Rotterdam Bruist”, “Er gaat niets boven Groningen”, “Den Haag mooie stad achter de duinen”, maar reken maar dat we in Middelburg ook van wanten weten. Kijk maar op https://middelburg800.com/agenda. Je kunt je dit jaar helemaal te pletter amuseren met alle festiviteiten. Zodra die met kunst hebben te maken is er een heel dikke kans dat ik daar op terugkom. Tot volgende week.

TOOS

De bladgoudrap in Birma

Beatrice, olieverf 160 cm-90 cm

Af en toe gebruik ik wel eens bladgoud in een schilderij. Zoals bijvoorbeeld in onderstaande “Beatrice”, een werk dat ergens in een Westlandse huiskamer letterlijk hangt te schitteren. Want dat doet ‘t, dat bladgoud. Bij mijn zeer recente verblijf in Myanmar, het land dat vroeger Birma heette maar uit politieke overwegingen die nieuwe naam kreeg van het militair dictatoriale regiem, moest ik daar heel vaak aan denken. Er is namelijk geen ontkomen aan, aan bladgoud daar. Of aan het goedkopere alternatief, goudverf. Of aan het nog goedkopere alternatief, dun metaal met goudkleur. Overal verwerkt in de bij volle zon prachtig oplichtende ontelbare boeddhistische tempels. En in de nog veel ontelbaardere goudgekleurde Boeddha’s. Sommige zelfs lagen dik beplakt met die flinterdunne velletjes bladgoud door de vele gelovige Boeddhisten. Ter verering van de Boeddha zelf natuurlijk maar ook voor hun eigen verheffing. Wel alleen voorbehouden aan de mannen, dat plakken. Want vrouwen mogen dat natuurlijk weer niet. Een ernstig minpuntje voor het Boeddhisme in Myanmar.

Maar laat ik bij het begin beginnen. Ik ben dus een aantal weken op reis geweest in Myanmar. Het land dat de laatste jaren probeert onder leiding van Aung San Suu Kyi de gevolgen van de decennia lange dictatuur van een verstikkend militair regime van zich af te schudden. Ondanks haar frêle gestalte is Aung een dijk van een wijf. Niet voor niets kreeg ze de Nobelprijs voor de Vrede. En, ook niet te vergeten, in 2006 in Middelburg de Roosevelt Freedom for Fear Award. Maar dat zijn allemaal andere verhalen.

Schwedagon Pagode

Als er in Myanmar iets opvalt in het landschap en in de steden zijn ’t wel die goudkleurige tempelkoepels. Overal staan ze het felle zonlicht te weerkaatsen. En veel zon is er. Elke dag weer in het droge seizoen. Hooguit af en toe wat mist in de bergen, maar verder zon, zon en nog eens zon. Heerlijk. Gelijk al op de eerste dag in hoofdstad Yangon. Vroeger, in mijn Bosatlas op school, gewoon Rangoon geheten. Maar ja, ook weer die militairen. In dat Yangon dus staat de Schwedagonpagode. De grootste tempel van het land en ook een van de grootste Boeddha heiligdommen. Er zouden zich in die pagode, ergens en onzichtbaar, namelijk wat haren bevinden van de laatste Boeddha en relikwieën van de drie aan hem voorafgaande Boeddha’s. Waren er dan vier Boeddha’s? Ja natuurlijk, wist je dat dan niet? Maar over die drie eerste moet je niet al te veel vragen stellen, die waren er gewoon. Een parallel met al die relikwieën van onze vele katholieke heiligen is vanzelfsprekend snel getrokken.

Schwedagon Pagode

Zo’n belangrijke pagode mag je dan ook wel met  50.000 kilo bladgoud beplakken. Ik heb ’t niet nagewogen. Kun je je voorstellen dat je daar af en toe even staat te knipperen met de ogen? Een en al bladgoud en goudverf wat de boeddhistische klok slaat. Daar is mijn “Beatrice” niks maar dan ook helemaal niks bij.

Schwedagon

Mahamuni Pagode, Mandalay

Dan zie je ook dat bladgoud door de lichtreflecties veel meer leeft dan goudverf. Dat was heel goed waar te nemen in Mandalay waar zich ook zo’n belangrijk heiligdom bevindt. De Mahamuni Pagode. De ruimten daar rond de centrale Boeddha zijn voor een groot deel bedekt met bladgoud. Met als gevolg een prachtige ambiance van voortdurend veranderende goudkleurschakeringen door het steeds anders invallende licht.

Mahamuni Pagode

Die Mahamuni Boeddha is trouwens een verhaal apart. Volgens de overlevering is het een van de vijf beelden die in de 6de eeuw v.C. naar het uiterlijk van de toen nog levende Boeddha zouden zijn gemaakt. Waarheid? In ieder geval wordt ie nu elke dag wat dikker door alle bladgoud dat op hem wordt geplakt. Want al is dat heel erg dun, als je eeuwenlang doorgaat met plakken heeft ’t toch effect. Zelfs wanneer, zoals hierboven al gememoreerd, alleen mannen dat mogen doen. De vrouwen hebben hun bladgoud maar aan hun man of een mannelijke bewaker af te geven. Tja, geloofstradities! In welke godsdienst vind je dat soort dingen niet.

Mahamuni Boeddha

In Mandalay maakte ik ook mee hoe dat bladgoud vroeger werd gemaakt. Zie en hoor bijgaand filmpje (met https://youtu.be/iQqs9nlKS5g als link op YouTube).

De indruk werd gewekt dat dit in Birma nog steeds zo gebeurt, maar daarbij heb ik grote twijfel. Want alleen in die ene werkplaats heb ik dat zo meegemaakt, daarna niet meer. Echt ongelooflijk, dat gehamer daar. Eerst wordt een al dun, ingeklemd goudblaadje nog veel dunner gemept. Dat daardoor groter geworden blad wordt in stukken geknipt die elk opnieuw op dezelfde manier worden bewerkt. Uren en uren lang. Door van die tanige mannetjes die van geen Nederlandse Arbo-wetten weten. En voorgeschreven rusttijden? Wat is dat? Arbeidsloon? Vast heel minimaal. Maar ritmisch is ’t wel. Je zou er zo een bladgoudrap bij kunnen maken. Tot volgende week.

TOOS

Alexandrië, maar dan onzichtbaar

Eigenlijk zag ik niet zo veel, op die foto hierboven van zo’n anderhalve maand geleden. Gewoon een stenen muurtje, wat hengelaars, en water. Wel het water van de baai van Alexandrië. En dat op een fascinerende plek. Of die vissers zich daarvan bewust waren? Ik betwijfel ‘t. Wat er dan zo fascinerend was? Niet eens zo heel veel verder lagen, of beter gezegd liggen, de restanten van het paleis van Cleopatra. Onder water, dat dan wel. Alleen te bekijken als je een duikerspak aantrekt. Dus al zagen mijn ogen in werkelijkheid niet zoveel, mijn fantasie zag veel meer.

 Stel je voor, Cleopatra( 69-30 v.C.), die welhaast mythische vrouw die in zowel de Egyptische als de Romeinse geschiedenis van de 1ste eeuw voor Christus een grote rol speelde. De vrouw die minnares was van Julius Caesar, later het bed deelde met zijn rivaal Marcus Antonius, bij beiden kinderen kreeg, maar uiteindelijk zelfmoord pleegde vanwege, even kort door de bocht geformuleerd, de verloren strijd om de heerschappij over Egypte. Magische onderwaterfoto’s zijn er al gemaakt van de restanten die daar, vlak voor mijn neus, verborgen lagen. Waarschijnlijk ooit onder water geraakt door aardbevingen en landverschuivingen die lang, lang geleden plaatsvonden.

Woeste plannen zijn er om al die historische schatten daar op de zeebodem zichtbaar te gaan maken voor het grote publiek. Met een gigantisch onderwatermuseum. Maar of dat er ooit gaat komen? Zoiets kost natuurlijk een aardige grijpstuiver. En met het toerisme in Egypte gaat ’t natuurlijk ook niet zo geweldig de laatste jaren. Maar de oorzaken daarvan, dat is weer een heel ander verhaal. Als je dan voor zo’n museum mikt op 3 miljoen bezoekers per jaar, heb je nog een aardige inhaalslag te maken. Maar als ’t er ooit zou komen, is ’t natuurlijk wel gelijk één van de spectaculairste musea ter wereld. Zo niet het spectaculairste.

het bovenwaterdeel van het geplande onderwatermuseum

onder water

Als ze dan toch ooit aan de gang zouden gaan, kunnen ze ook best nog even een andere onderwaterplek in die boeiende baai erbij betrekken. Vlak bij het middeleeuwse fort Quaitbey dat op één van de eindpunten van de baai ligt.

fort Quaitbey

Want daar stond namelijk ooit één van de zeven klassieke wereldwonderen. De vuurtoren, de Pharos van Alexandrië. Het waarschijnlijk meer dan 100 meter hoge, stenen baken met vuur en spiegels bovenop. Moet je je even voorstellen. Een toren met die hoogte in die tijd! Zo kon je in ieder geval goed zien waar die door Alexander de Grote in 331 v.Chr. gestichte stad lag in het laagland van de Nijldelta. Restanten van de Pharos zijn verwerkt in dat fort. Maar er liggen ook nog gigantisch grote rotsblokken van het torenfundament onder water. Daar terechtgekomen bij, ook al weer, een aardbeving. Ergens rond 1300, schijnt ‘t. Toen die vuurtoren trouwens al helemaal in verval was geraakt. Wat zou ’t mooi zijn als je ook die ruïnes kon bewonderen.

restanten van de Pharos van Alexandrië

Want van die zeven wereldwonderen is nu alleen nog de piramide van Cheops te bekijken. Eigenlijk zouden ze veel beter gelijk die hele baai kunnen afdammen en droogpompen. Stel je eens voor wat daar allemaal te voorschijn zou kunnen komen? Dat gaat zelfs mijn rijke fantasie ver te boven!

de baai van Alexandrië

Restanten van de klassieke, wereldberoemde Bibliotheek van Alexandrië zitten daar waarschijnlijk niet bij. Die schijnt meer landinwaarts te hebben gestaan, een paar honderd meter van de huidige, moderne versie.  Die versie waar tijdens de International Bibliotheca Alexandrina Biennale for the Artist’s Book in mei mijn artist book “The Four Freedoms” werd tentoongesteld.

de huidige Bibliotheek van Alexandrië

 Best gek te beseffen dat de plek waar ooit alle wijsheid van de Klassieke Wereld op papyrusrollen verzameld lag niet meer goed is terug te vinden. Nu zijn we blij met snippers teksten uit die tijd, toen lag alles voor het grijpen. Ook trouwens de plek waar de vrouwelijke wiskundige en filosofe Hypatia van Alexandrië( 370-415 n.C.) leefde en werd vermoord. Want dat verhaal moet ik toch nog even kwijt. Die Hypatia was wel een heel bijzondere vrouw. Stel je voor, een geleerde onafhankelijke vrouw in die tijd! De tijd van de overheersing van Egypte door de Romeinen en de opkomst van het Christendom. Met daarbij christelijke sekten die wijsheid als ketters zagen. Alleen de bijbel gold voor hen, wetenschap was heidens. In een Alexandrijnse machtstrijd tussen wereldlijk, dus Romeins gezag en kerkelijk gezag schijnt de niet-christelijke, dus daarmee gelijk heidense, Hypatia door óf een groep fanatieke monniken óf een meute opgehitste burgers gelyncht te zijn.

de steniging van Hypatia

“L’histoire se répète” zou je kunnen constateren. Want werd Malala Yousafzai, die een paar jaar geleden een Four Freedoms Award kreeg uitgereikt in Middelburg, niet in haar hoofd geschoten door een fanatieke, Pakistaanse  Talibanstrijder! Juist vanwege het feit dat ze er voor streed dat meisjes naar school mochten? 1600 Jaar nadat Hypatia werd gestenigd door christenen! Er valt nog steeds een wereld te winnen. Tot volgende week.

TOOS

Het Eureka-gevoel en de Four Freedoms Awards

de Bibliotheca Alexandrina in Alexandrië, Egypte

Mijn atelier in Nice is zo’n plek waar ik me graag van tijd tot tijd terugtrek. Heerlijk, even een poosje los van de afleidende omgevingsruis in Nederland. Tot rust komen en nieuwe ideeën ontwikkelen.

Zo zat ik daar in december te denken aan de Bibliotheca Alexandrina, de gigantisch grote wereldbibliotheek die in het Egyptische Alexandrië is verrezen. Als moderne versie van de in de Oudheid wereldberoemde bibliotheek in die stad.

ingang van de Bibliotheca Alexandrina

In die nieuwe variant, in 2002 tot stand gekomen met hulp van o.a. de Unesco, grote financiële giften uit het Midden-Oosten en uitgebreide schenkingen door Westerse bibliotheken, worden heel veel tentoonstellingen gehouden. Met natuurlijk het boek als uitgangspunt. Zo kreeg ik afgelopen november een persoonlijke uitnodiging om deel te nemen aan The Bibliotheca Alexandria Biennale of the Artist’s Book.  En dat leek me eigenlijk wel wat. Dat verzoek kwam natuurlijk niet zomaar uit de Egyptische lucht vallen. Er is daar namelijk al werk van mij aanwezig. In de vorm van zeefdrukken en steendrukken in kunstboeken gemaakt door galerie en uitgeverij Quadrige/La Diane Française in Nice.  Daar waar ik dus zat toen ik mijn Eureka moment kreeg.

Want het kon me dan wel wat lijken, meedoen aan die Biennale, maar hoe? Met een kunstboek, allicht! Maar daar moet ook nog wat in. Zo moet het originele kunst bevatten. Niks geen gedoe met kopietjes, digitale prints en offset. Absoluut verboden. Wat dus wel? Een paar ideetjes had ik al verworpen. Tot het juiste ineens opborrelde uit mijn hersenmoeras. Eureka! Dat is ‘t! Ik ben toen overigens niet gelijk in m’n nakie de straat opgerend. Zoals, volgens de anekdote, Archimedes in de 3de eeuw v.C. in Syracuse wel deed,in opperste staat van opwinding eureka roepend. Hij zat trouwens in bad, zonder kleren aan vermoed ik, toen hij zijn wet voor de opwaartse kracht op voorwerpen in vloeistoffen bedacht. En ik zat gewoon gekleed aan mijn werktafel. Wel leuk natuurlijk dat er van de oude Archimedes teksten op papyrusrollen lagen in die oude Bibliotheek van Alexandrië en dat er in die van nu werk aanwezig is van mij.

hoe de oude bibliotheek er uit zou hebben kunnen zien

Eureka dus. Het idee? Mijn artist book zou gaan over The Four Freedom Awards! De vier vrijheden zoals die in 1941 door Franklin D.Roosevelt, de toenmalige president van de VS, werden geformuleerd. En die later in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties zijn opgenomen. Want spelen die vier vrijheden niet om de twee jaar een heel belangrijke rol in mijn eigenste Middelburg? Als in de Nieuwe Kerk in het bijzijn van een lid van het koninklijk huis de verkozen laureaten hun Four Freedoms Award krijgen uitgereikt. Op het gebied van de  Vrijheid van meningsuiting, Vrijheid van godsdienst, Vrijwaring van gebrek en Vrijwaring van vrees.

En de uitwerking van dat idee? Ik ging een aantal citaten uitzoeken van beroemde wereldburgers die al eerder een Award hadden gekregen. Want Angela Merkel mag er, zoals recent bekend werd, nu op 21 april één uitgereikt krijgen,  bekenden als Nelson Mandela, Kofi Annan en de Dalai Laima gingen haar voor. Die citaten zou ik met de hand kalligraferen en vergezeld doen gaan van daarop gebaseerde originele tekeningen. Met ook een uitspraak van Roosevelt zelf en van zijn vrouw Eleonor. Want zij mochten vanzelfsprekend niet ontbreken.

pagina gewijd aan Franklin D.Roosevelt

Zo kwam het dus dat ik de afgelopen weken stijve vingers kreeg van het kalligraferen. Ooit geleerd op de academie. Met concentratie tot en met. Foutjes niet toegestaan, dan moest ik opnieuw beginnen. Tekenen en aquarelleren is eigenlijk een stuk makkelijker. Nu is de klus geklaard en gaat mijn kunstboek op weg naar Alexandrië. Net zoals ik trouwens. Maar voor mij is dat pas eind april, als die Biennale of the Artist’s Book wordt geopend. Want daar wil ik wel bij zijn! Dichtbij de plek waar ooit die oude, zo wereldberoemde bibliotheek heeft gestaan. De plek waar die ooit in vlammen is opgegaan.

impressie van de brand in de oude bibliotheek

Maar dat is weer een heel ander verhaal. Tot volgende week.

TOOS