Komt dat zien op Open Monumentendag! Een eeuwenoud, uniek en kunstig pand

Middelburg in de 17e eeuw

Zaterdag 10 september is ’t weer, het grote monumentenfeest. Open Monumentendag door heel Nederland. Waarbij ook mijn grote deuren aan de Korendijk 56 in Middelburg wagenwijd open staan. Open Huis zogezegd.

Vandaar nu de vraag ‘hoeveel Nederlanders zouden er wonen in een Rijksmonument’? Vingers omhoog graag! Dat worden er aardig wat, schat ik zo in. Maar hoeveel daarvan blijven omhoog als ’t gaat om een eeuwenoud pakhuis? Kijk, daar zakken er al een flink aantal. En nu, hoeveel van die pakhuizen bevatten balken afkomstig van onttakelde schepen? Oeps. En van welke van die pakhuizen zijn de muren van de buren? Oei, oei, misschien nog een paar vingertjes die in de lucht priemen? Tot slot de hamvraag. Bij wie zat er op de plek van je pakhuis eerst een open haringpakkerij? Zou ik nu in heel Nederland als enige nog met mijn vinger omhoog zitten? Niet onmogelijk! Dus woon en werk ik dan in een volstrekt uniek pand in Nederland? Een boeiende vraag bij hoe dan ook een trots gevoel. Maar hoe zit ’t nou precies met die vragen hierboven?

links de Korendijk 56 in de jaren 60 (foto gevonden in de beeldbank van het Zeeuws Archief), rechts zoals ’t nu is

’t Is alweer en poos geleden dat ik voor het laatst meedeed met Open Monumentendag. Tijd dus voor een herstart. Mijn atelier op de begane grond is natuurlijk altijd al wel open op de eerste zondag van de maand bij de Middelburgse Kunst&Cultuurroute. Ik zie dan vaak mensen niet alleen naar mijn kunst kijken maar ook omhoog. Naar al die prachtige ouwe, overgedimensioneerde  pakhuisbalken. Maar de deur naar mijn woongedeelte blijft daarbij altijd dicht.

zoals het pakhuis was toen ik het kocht

een impressie van zoals ’t nu is

Komende 10 september dus niet. Je kunt zomaar doorlopen naar de 1e en 2e etage. Om de rest te aanschouwen, opnieuw met een aantal balken uit grote schepen. Schepen die al voor 1738, het bouwjaar van mijn pakhuis, onttakeld moeten zijn geweest. En waarvan de balken bij mij achter uit het water zijn gevist. Want niet voor niets heet het straatje achter mij nu Balkengat. Ooit lag daar de scheepswerf van de VOC en dreven er houten vlotten en balken in de grote plas die je op het schilderij hieronder ziet.

de werf van de VOC in 1778

Er is zelfs nog een foto van die situatie van voor 1898. Dat moet namelijk wel want toen werd een deel gedempt om het wijkje te bouwen dat er nu staat.

Maar hoe zit dat met die muren van de buren? Nou, ooit zat er een doorgang tussen wat nu de woonhuizen Korendijk 54 en 58 zijn. Daar zat, volgens de oude annalen, een haringpakkerij. Met waarschijnlijk wel een dak erboven maar verder open. Best handig natuurlijk, een beetje doorluchten bij al die haring kon geen kwaad. Tot die grond werd aangekocht door de MCC, de in 1720 opgerichte Middelburgsche Commercie Compagnie. Een soort tegenhanger en Middelburgse opvolger van de VOC, de Vereenigde Oostindische Compagnie. Die VOC van de werf bij het Balkengat.  

Ze hadden blijkbaar een pakhuis nodig aan de Korendijk. Koren dus. Want heette destijds de korenhandel in Nederland niet de moedernegotie? Maar dat is een ander verhaal. Dus wat was er makkelijker dan de buitenmuren van de twee huizen aan weerszijden te gebruiken om er vertikaal balken tegenaan te zetten. Met daarop horizontaal weer andere balken. Simpel toch?

nog een sfeerbeeld van het interieur

Tot ik het kocht, was het pakhuis ook alleen maar pakhuis geweest. Er was geen water, geen gas, geen elektriciteit maar wel die muren van de buren. Zo vertelde de kadasterregistratie. Met andere woorden, bij de restauratie hadden de buren eigenlijk voor elke spijker en schroef in hun muren toestemming moeten geven. Niet echt handig. Dat hebben we toen ook maar veranderd.

Nu staat er dat unieke pand waarover ik nog even één ding kwijt wil. Want in een Rijksmonument mag je natuurlijk niet zomaar je goddelijke gang gaan. Een daartoe bevoegde ambtenaar bewaakt het hele proces. In dit geval iemand wiens naam in Middelburg toch wel enigszins gevreesd werd. Bij de definitieve keuring hield ik mijn hart dus echt wel een behoorlijk beetje vast. Weet je hoe hij wegging? Met de opmerking dat hij zelden een pand had gezien dat zo prachtig was gerestaureerd. Daarop hebben levensgezel en ik toen ook maar gelijk geklonken.

Op 10 september kun je zijn opmerking komen controleren. Maar vanzelfsprekend ook overal mijn kunst bekijken. Het slaan van twee vliegen in één klap. Een derde vlieg daarbij is mijn nieuwste steendruk ‘City life’. Alleen deze maand voor een heel speciale prijs te koop

steendruk ‘City life’

. Lees mijn vorige blog maar. Tot volgende week.

TOOS

PS Afgelopen dinsdag zag ik op NPO 2 de eerste aflevering van ‘Krabbé zoekt Kahlo’. Over één van mijn vrouwelijke kunstenaarsiconen aan wie ik in dit blog al wel aandacht gaf. Beslist de moeite waard! Gewoon kijken de komende dinsdagavonden om 20.30 uur.

Korendijk 56 Middelburg en Monumentendag 2016 op zaterdag 10 september

 Zo zag ’t er uit toen ik een aantal jaren geleden mijn toekomstige atelier/woonhuis aan de Korendijk in Middelburg verwierf. Toch wel een beetje klimmen en klauteren voordat je via de voordeur naar binnen kon. Tja, het was vanaf 1738 dan ook alleen maar pakhuis geweest. Dus wat kun je verwachten? In ieder geval geen bewoner die het af en toe even opruimt. Ik ging zelfs de allereerste bewoner worden. Daarna is er dus nog heel wat water door gracht van de Korendijk gestroomd voordat het verwaarloosde rijksmonument er uitzag als hieronder.

10 September aanstaande, de 2de zaterdag van september, is ’t van 10 tot 17 uur traditioneel weer Monumentendag in Nederland. Dit keer onder het thema “Iconen en Symbolen. En, ook al bijna traditioneel, stel ik dan mijn pand weer open voor het publiek. Opdat het kan zien hoe dit oude pakhuis een icoon is voor de tijd waarin het werd gebouwd en hoe het vol symbolen zit. Alles is toegankelijk behalve de zolder. Want levensgezel en ik vinden dat het Middelburgse erfgoed getoond mag en moet worden. En dan zeker dit specifieke erfgoed. Want als de balken erin konden spreken, zouden ze zeer waarschijnlijk prachtig kunnen verhalen van woeste stormen en zeeën  en van verre, vreemde landen. Ooit wees namelijk een expert mij aan welke balken in het oude pakhuis van voormalige schepen afkomstig waren. Dat kon hij zien aan de vorm.

Het straatje achter de Korendijk draagt dan ook niet voor niets de naam Balkengat. Ooit bevond zich hier de werf van de VOC en werden er schepen in elkaar getimmerd voor reizen naar de Oost, naar Afrika en naar het Amerikaanse continent. Met hout dat daar in ’t Balkengat ronddreef.

schilderij van Jan Arends met de werf en het Balkengat, 1778

oude foto van het Balkengat

Werden die schepen moe, oud en de zeeën zat na een aantal reizen, dan werden ze onttakeld. Maar materiaal weggooien was er niet bij. Hout en balken werden zoveel mogelijk opnieuw gebruikt. Zogezegd recycling avant la lettre. En toen mijn pakhuis in 1738 door de MCC, de Middelburgse Commercie Compagnie, werd opgebouwd, zijn daarvoor dus de nodige balken uit het water van het Balkengat opgevist. Op oude kaarten van Middelburg is nog het op te vullen gat te bespeuren in de gevelrij van de Korendijk. Niet te missen met de middeleeuwse Bellinkbrug als richtpunt,bijna bij mij voor de deur.

oude kaart met bij de pijl de open ruimte waar nu mijn pakhuis staat

Aan de voorkant van mijn pakhuis is in de loop van de afgelopen kleine drie eeuwen trouwens niet echt veel veranderd. Behalve dan dat je nu op de begane grond naar binnen kunt kijken in mijn atelier. Vroeger zat daar alles dicht. Zoals geïllustreerd op bijgaande oude foto met Korendijk 56 bij de pijl. In de rechterrij gevels is overigens wel heel veel veranderd. Zo zijn er een paar panden verdwenen op de plek waar nu het grote pand van de bekende Zeeuwse fotograaf en daarmee collega-kunstenaar Ruden Riemens in zijn donkere kleur staat te pronken. En dat is niet het enige. Toch leuk, zo’n oud zoekplaatje.

de Korendijk op een oude foto

leeuw als symbool op het dak aan de voorkant

Ik zou zeggen “kom op 10 september naar mijn pand ‘Holstein’, de officiële naam zoals die sinds de restauratie in het namenregister voor rijksmonumenten is opgenomen. Daarvoor heb ik destijds wel gemeentelijke toestemming moeten vragen. Want op een rijksmonument mag je niet zomaar een of andere naam schilderen. Maar die naam lag wel voor de hand in dit geval. De MCC verdiende namelijk niet alleen aan de slavenhandel maar ook aan de graanhandel met landen aan de Oostzee. Grote kans dus dat er ooit graan in mijn pakhuis opgeslagen heeft gelegen. En waar dat o.a. vandaan zou kunnen zijn gekomen? Uit het aan graan rijke gebied Holstein, nu onderdeel van de Duitse deelstaat Sleeswijk-Holstein. Maar ook de streek van waaruit een aantal eeuwen geleden de voorvader van het Nederlandse geslacht “van Holstein” naar de Republiek der Nederlanden emigreerde. Zeg maar eens dat we niet zijn geïntegreerd nu er in Middelburg een eeuwenoud pand staat met de nieuwe naam Holstein en met als eerste bewoner een van Holstein. Tot ziens op zaterdag 10 september van 10 tot 17 uur. Te midden natuurlijk ook van mijn kunst. En anders tot volgende week.

TOOS

Hoe de MCC uit 1720 zorgt voor een feest op 21 september 2014 aan Korendijk 56, Middelburg

kaart uit 1625

In 1720 wordt de Middelburgse Commercie Compagnie(MCC) opgericht. In 1738 bouwt de MCC een pakhuis aan de Korendijk, natuurlijk nog zonder het nummer 56 van nu. In 1999 word ik er de eerste bewoner, tot die tijd bleef ‘t alsmaar opslagruimte. En in 2014 op zondag 21 september  is er een Feestelijk Open Huis want die vijftien jaar van 1999 tot 2014 moeten gevierd worden.

Maar wat zat er eigenlijk eerst op die plek? Op oude kaarten van Middelburg, zoals bijgaande uit 1625, zie je altijd een gat tussen twee huizen in op ongeveer de plek waar nu mijn “Holstein” staat (bij pijl), vlak bij de toen al bestaande Bellinkbrug. Die destijds overigens  een ietsie pietsie andere vorm had.

In dat gat zou nog een haringpakkerij hebben gezeten, een open ruimte met een afdak erboven. Wel handig, dat opene, als je denkt aan de geur van haring. In 1738 vulde de MCC dus dat gat met een pakhuis. Met ongetwijfeld ook balken uit het water erachter. Want niet voor niks heet het straatje achter mijn pand het Balkengat. Nu gedempt, maar ooit het verlengde van de scheepswerf die daar lag in de tijden van de Vereenigde Oostindische Compagnie  en de MCC . Een paar jaar geleden wees een expert mij op balken die beslist uit oude schepen afkomstig waren. Ooit onttakeld en daarna gerecycled in mijn pakhuis. Recyclen een modern verschijnsel? Vergeet ‘t, vroeger waren ze veel zuiniger met materiaal.

Een ander, indirect bewijs voor dat gat gaf ook het kadaster aan in 1999. Bij de koop van het pakhuis bleken de muren eigendom van de buren. Er zit dan ook geen balk in die muren vast, ze zijn er alleen maar tegenaan geplaatst. Eigenlijk mocht ik dus geen spijker in de muur slaan zonder eerst even bij zo’n buur aan te bellen en toestemming te vragen. Dat is in de tussentijd wel geregeld en nu hangen er natuurlijk schilderijen. Dus is het pakhuis feitelijk nog steeds een plek die met handel heeft te maken. Want ook een beeldend kunstenaar kan niet alleen leven van de lucht.

 Wat die handel in de MCC-tijd inhield? Daar kan ik niet helemaal zeker van zijn. Maar in het begin richtte de MCC zich vooral op de vaart binnen Europa. En omdat ons land heel veel geld verdiende met de doorvoer van graan in Europa ligt het nogal voor de hand te veronderstellen dat er in mijn pakhuis graan opgeslagen heeft gelegen. Uit bijvoorbeeld de Baltische staten en gebieden als Sleeswijk en Holstein. Want dat waren grote graanvoorraadschuren van waaruit heel veel graan per schip werd geëxporteerd.

Toen ik dat idee aan de juiste ambtelijke afdeling in Middelburg voorlegde, was men daar gelijk enthousiast. En eerste bewoner van het pand en met de achternaam Van Holstein ook nog? Dan mocht het pand natuurlijk “Holstein” heten. Want een rijksmonument mag je namelijk niet zomaar een naam geven. Daar is overheidstoestemming voor nodig.

Nu is er dus  Feestelijk Open Huis op zondag 21 september van 11-18 uur in “Holstein”. Met een feestelijke expositie door het hele pand heen. Van mijn werk natuurlijk. En ook nog voor feestelijke kortingen. Omdat er voor mij namelijk meer te vieren valt dan alleen die 15 jaar. Ook de getallen 25, 65 en 70 spelen een rol. Waarom? Nou, dan moet je maar langskomen. Ik leg ’t graag uit, samen met mijn levensgezel. Dus wie weet tot aanstaande zondag. En anders? Tot volgende week.

TOOS.

www.toosvanholstein.nl

http://www.toos.biz/

YouTube http://bit.ly/ij4Pag

Facebook http://www.facebook.com/TOOSvanholstein