Een zuidelijke hak met noordelijk design

Basilica San Nicola, Bari

Sint Nicolaas zal zo langzamerhand wel weer zijn terug gekeerd in zijn residentie. In het Italiaanse Bari dus en niet in Spanje zoals vele goedgelovigen nog steeds aannemen. Ik schreef daarover al eens in september. Na een ongetwijfeld grondige evaluatie met zijn met-of zonder- vegen Zwarte, Blauwe en Bruine Pieten. Dat mag ook wel bij al die gebeurtenissen en avonturen van de afgelopen Sinterklaasperiode. Je hoeft alleen maar het Sinterklaasjournaal te hebben gevolgd om te beseffen dat hij zijn oude knoken best wel weer voor een jaartje te ruste mag leggen. In zijn geriefelijke tombe in de crypte van de Basilica San Nicola in dat Bari. In de streek Puglia, Apulië op z’n Nederlands, de hak van Italië.

de tombe van Sint Nicolaas

kunst in de kathedraal van Bari

Maar waarom is onze populairste heilige juist daar neergestreken en is hij niet in het nu Turkse Myra gebleven? Tijdens mijn rondreis in Puglia dit jaar ben ik dat beter gaan begrijpen. Daar zitten dan natuurlijk gelijk allerlei verhalen aan vast. Over middeleeuwen, kunst, architectuur, religie en kruistochten. En vooral die laatste zijn heel belangrijk voor dit verhaal.

 

Oude havensteden als Bari , Brindisi en nog een paar andere aan de oostkust van de hak vormen al eeuwen lang een belangrijke schakel in de route over zee naar de Griekse en Turkse regio’s. Nog steeds trouwens. Want tel ze maar eens, al die toeristen die voor een Griekse vakantie de veerboot vanuit Brindisi nemen.

Ooit heersten in het begerenswaardige en vruchtbare Puglia de Grieken, de Romeinen en de Byzantijnen. Tot de Normandiërs er neerstreken. De Normandiërs? Jazeker. Absoluut een reislustig en veroverend volkje. Want nam Normandiër Willem de Veroveraar door zijn overwinning in de slag bij Hastings in 1066 Engeland over, andere Normandiërs vestigden zich in die 11de eeuw op Sicilië en in Puglia. En die naam Normandië? Komt van de Noormannen, de Skandinaviërs die zich nog weer eerder  dat stuk van Frankrijk toe eigenden. Maar dat ter zijde.

kerk in Molfetta

Hun timing bij het veroveren van Puglia kun je beslist uitstekend noemen. Want in diezelfde tijd verbrokkelde de macht van het orthodoxe Byzantijnse Rijk en pikten de islamitische Seltsjoeken grote stukken ervan in. Zoals het Heilige Land met Jeruzalem en het oosten van wat nu Turkije is. Incluis Myra en het graf van de in die middeleeuwen al heel populaire San Nicola. Dus werd in 1087 door een stel kooplieden het gebeente van de heilige uit Myra weggeroofd en naar Bari gebracht. Zo’n belangrijk reliek is voor de stad economisch vast heel gunstig zullen die kooplieden wel hebben gedacht. Daar komen veel pelgrims, en dus ook geld, op af. Zeker omdat er vanuit Bari al de nodige bedevaartgangers naar pelgrimsoord nummer één Jeruzalem overstaken. Dus werd er voor onze Sint een speciale kerk, de Basilica San Nicola, gebouwd. In de bekende Romaanse stijl van die tijd, meegebracht uit Normandië. En dat Romaanse? Dat heeft natuurlijk te maken met de Romeinen en Rome. Maar dat ter zijde.

Juist ook toen begonnen de kruistochten. Met de eerste van 1096 tot 1099, resulterend in de verovering van Jeruzalem op de Seltsjoeken. Natuurlijk hallejula alom. Vooral ook in Puglia. Want van daaruit vertrokken heel veel kruisvaarders. Niet alleen vanuit Bari en Brindisi maar ook vanuit andere havenstadjes als Molfetta, Trani  en Barletta.

kerk in Trani

Trani

kerk in Barletta

Er werd flink verdiend met een soort hop on hop off systeem voor al diegenen die kruisvarend hun ziel wilden redden tot meerdere glorie van God. De Normandiërs lieten prachtige Romaanse kerkjes verrijzen op de mooiste locaties. Met natuurlijk ook weer relieken erin. Want er moest wel geconcurreerd worden met Sint Nicolaas. Wat te denken van een stuk van het kruis waaraan Jezus stierf? Of een doorn van zijn doornenkroon? Allemaal natuurlijk met certificaat van echtheid.

reliekschrijn met stukken van het kruis van Jezus

Er volgden nog meer kruistochten  in de twee eeuwen na die eerste. Zoals bijvoorbeeld die wel heel  curieuze kinderkruistocht van 1212. Lees “Kruistocht in spijkerbroek” er maar op na. Dat bekende jeugdboek van Thea Beckman waarin ook weer Bari en Brindisi voorkomen.

Ook volgden er na de Normandiërs nog vele andere heersers in Italië’s hak. Zoals de keizer van het Heilige Roomse Rijk, de Franse Angevins, de Spaanse koning en het Huis van Bourbon. En allemaal lieten ze hun zichtbare en culturele sporen na. Echt de moeite waard dus om te bezoeken, dat Puglia.

kerken in het binnenland van Puglia

Eigenlijk is ’t een soort Europa in Madurodam-formaat realiseer ik me ineens. Ga maar na. Grieken, Romeinen, Byzantijnen, Scandinaviërs in de vorm van Noormannen, Normandiërs, Duitsland via het Heilige Roomse Rijk, Spanje, Frankrijk en nu Italië. En niet te vergeten die massa’s kruisvaarders van overal vandaan. Met z’n allen hebben ze die streek vorm gegeven. Over verwevenheid van Europa gesproken! Wat moet ik dan met die huidige ideeën om ons weer binnen eigen grenzen terug te trekken? Denkstof voor rond de kerstboom met al die lichtjes binnen en buiten terwijl de dagen weer gaan lengen. Tot volgende week.

TOOS

Rome

moderne Romeinse soldaat

Associaties zijn rare dingen. Onverwacht, onbestuurbaar, onvoorspelbaar. In moderne terminologie een soort pop-ups in je hersenen in plaats van op een pc, laptop, tablet of smartphonescherm. Dat kwam als tweede pop-up in me op toen ik in oktober 2015 over het plaveisel van Rome liep en als eerste pop-up plots aan mei 1527 had gedacht. En dat dan weer vanwege de gigantische geschiedenis die verborgen ligt onder het Romeinse straatdek. Een geschiedenis in de vorm van een puinhoop. Letterlijk. Niet alleen van het klassieke Rome, maar ook van een Rome van vele eeuwen later.  Vandaar die associatie met mei 1527. Want toen vond de zogenaamde Grote Plundering plaats. De stad waar de Paus als opperbestuurder van de Rooms-Katholieke Kerk resideerde, werd bestormd en ingenomen door de troepen van het Heilige Roomse Rijk. Tegenstrijdig? Nee hoor, niet voor die tijd. Karel V, als katholieke keizer van het Habsburgse en Rooms-Duitse rijk, had wat appeltjes te schillen in Italië. Vandaar dat katholieke Spaanse soldeniers en ,veelal protestante, Duitse landsknechten, beide groepen al lang zonder soldij zittend, het katholieke Rome na verovering mochten plunderen, platbranden en verwoesten. Met vanzelfsprekend het bijbehorende vermoorden van burgers en geestelijken, het verkrachten van alles wat vrouwelijk was, dus ook nonnen, en het opzuipen van alles dat maar naar alcohol rook.

El Saco de Roma, Francisco J. Amérigo, 1884

Best wel ingewikkelde tijden dus. Met geloof, geweld, macht en politiek gekonkel tot in het kwadraat. Noem dat maar eens geen pop-up, daar in centrum van Rome. Met daarbij nog de gedachte dat het tegenwoordig toch wel heel veel prettiger wonen is in Europa dan destijds. Geef mij de huidige  EU met nu al meer dan 70 jaar vrede. Iets dat hier nog nooit zo lang het geval is geweest. Ook iets dus om over na te denken bij al die wilde kreten van de laatste jaren over  die EU. Maar dat terzijde.

Rome, van binnen naar buiten

Ik liep dus in Rome. Waarom ik daar liep? Trouwe lezers herinneren zich misschien dat ik afgelopen oktober en november een poosje verdwenen was onder de internetradarhorizon. Zonder daarvoor toen een nadere verklaring te geven. De reden? Ik zat een paar weken lang op een schip dat de grote plas overstak  richting Amerika. Vanuit Civitavecchia, dicht bij Rome. Vandaar een aantal dagen Rome vooraf en een vrijwel internetloze periode midden op de Atlantische Oceaan.

’t Kwam er maar niet van daaraan eens een paar blogjes te gaan wijden. Telkens was er wel weer iets anders om de aandacht op te richten. Maar dat verandert de komende weken.

De Eeuwige Stad eerst maar. Waar het bulkt van de kunst. Niet alleen in musea, maar ook in de vele kerken. Zo staat ergens een kerkdeur open, loop ik uit nieuwsgierigheid naar binnen en wat hangt er? Een onvervalste Caravaggio (1571-1610). Dat is typisch Rome!

rechts een werk van Caravaggio

Net zoals smaakvolle moderne kunst geïntegreerd in oude, gerestaureerde kerkfronten.

Maar dat kost natuurlijk klauwen met geld. Ons Nationaal Restauratiefonds heeft ’t er al heel moeilijk mee om in Nederland de monumentenzorg te bekostigen. Laat staan hoe ze dat in Rome moeten doen. Dan heiligt het doel de middelen. Dan bedek je een te restaureren kerkgevel met uitbundige reclame voor de nieuwste James Bond film. Mooi meegenomen dat die kerk bovenaan de wereldberoemde Spaanse Trappen staat. Heel lege trappen trouwens want ook die werden gelijk maar opgeknapt.  Teveel uitgesleten zeker door alle toeristenachterwerken die er normaal de traptreden dag en nacht bezetten.

de Spaanse Trappen

Ook het Rome van al die pleinen. Als er al geen fonteinen spuiten waar Feyenoord supporters zich aan te buiten kunnen gaan, dan staan er wel van die heerlijke barokke beeldengroepen. Die trouwens ook wel weer eens een schoonmaakbeurt kunnen gebruiken.

Net zoals onderdoorgangen bij viaducten of coupés van de metro. Of moeten ze die graffiti toch maar laten zitten? Want eigenlijk kan dat er toch ook wel heel modern kunstzinnig uitzien.

En zou die straatkunstenaar wel beseffen hoeveel kunstzinnigs er zich nog onder zijn knieën kan bevinden?

Van oude Romeinse overblijfselen van een paar duizend jaar geleden tot verruïneerde kunst bij die grote plundering van Rome in mei 1527? Ik denk haast van niet. Maar ’t zou natuurlijk toch zomaar wel kunnen. Want associaties zijn rare dingen. Tot volgende week.

TOOS