Afdeling ‘Moeilijke Vragen’: is de 17e eeuwse kunst van Artemisia als feministisch te bestempelen?

Ik was dus, zo vertelde ik vorige week, in het Rijksmuseum Twenthe. Bij ‘Artemisia. Vrouw & Macht’ (lees hier maar). En kwam daar enthousiast en vol gedachtespinsels vandaan. Ook vanwege spinsels in allerlei artikelen en boeken over mijn schildersheld Artemisia Gentileschi (1593-1653) die tegenwoordig de markt overstromen. Er wordt over haar wat afgeschreven en gespiegologiseerd (voor woorduitleg zie vorige week)! Ben je eerst weggezakt in vergetelheid, wordt je eeuwen later ineens wereldberoemd en krijg je in sommige kringen ineens het stempel van echte feminist van zeer avant la lettre. Op zich begrijpelijk gezien haar verkrachtingsgeschiedenis en de schilderijen die ze daarna maakte.

nog een van de zalen van de expositie

Tijd dus voor dat beloofde tweede gedachte-experiment.  Want hoe afschuwelijk ook haar ervaring, hoe zou Artemisia zelf alle huidige drukte over haar vanuit haar kunstenaarshiernamaalshoekje ervaren? Wat zou ze vinden van die feministische toe-eigening van haar werk? Zou ze van al dat psychologische geïnterpreteer, al die psygoochelarij, blij worden?

Kijk, natuurlijk heeft ze veel schilderijen gecreëerd met thema’s over vrouwen onder druk en moedige, wraaknemende vrouwen. Zoals Susanna, Jaël, Judith (vorige week!)  Maar hebben Rembrandt en Rubens niet ook ‘Susanna en de Ouderlingen’ geschilderd? Is ‘De onthoofding van Holofernes’ van Caravaggio niet ook wereldberoemd? En hebben veel andere mannelijke kunstenaars niet ook Holofernes bij de kruin gepakt? Net zoals ze ook Jaël op Sisera’s hoofd hebben laten hameren? Dat waren in de 17e eeuw gewoonweg heel populaire thema’s! Adel, kerkprelaten, vermogende burgers, rijen rijke machthebbers wilden maar wat graag een ‘Holofernes’, een ‘Susanna’, een ‘Jaël’ aan hun muren hebben. En vergeet niet dat de kunstenaars van toen leefden van hun opdrachten. Daar waar het geld en de macht zaten, daar gingen ze. De klant was koning, soms letterlijk. Oh, u wilt een extatische ‘Maria Magdalena’? Maar natuurlijk, geen probleem, maken we voor Uwe Hoogheid. Zo ook dus Artemisia. Ze maakte er diverse. Zoals bijvoorbeeld de eerste hieronder die nu op een expositie in Detroit hangt en de tweede die ik in Enschede fotografeerde.

Artemisia, Maria Magdalena (detail)

Artemisia, de Maria Magdalena in Enschede

Een ‘Cleopatra’ was ook nooit weg. Die populaire, machtige vrouw uit de Egyptische oudheid was beslist in. U vraagt, wij schilderen. Alweer Rubens deed ‘t. Net als Michelangelo en vele andere Italianen. En ook Artemisia. Drie hangen er in Enschede.

Artemisia, Cleopatra (met moeilijk zichtbaar bij haar rechterhand de gifslang waarmee ze zichzelf wil doden)

nog zo’n Cleopatra, met in de rechterhand weer de slang

detail met de slang

idem, met nu de slang die op het punt staat in haar linkerborst te bijten

Dus zou die psychologische en feministische benadering van haar werk nou wel zo zaligmakend zijn? Een ontdekking voor mij was daarom deze tekening van de Nederlander Leonaert Bramer (1596-1674) .

Artemisia stond naast haar vrouwtje dus ook haar mannetje. Want ’t staat er echt rechtsboven: Artemisia Gentileschi. Artemisia verkleed als man met snorretje, in Rome rond 1620 getekend op een gezellig feestje van de Bentvueghels. De clubnaam van een roemruchte groep vooral Lage Landen kunstenaars. Allemaal mannen die ter leringhe enkele jaren in Rome, the place to be, doorbrachten. Maar ter vermaeck ook graag uitgebreide schrans en drinkfestijnen aanrichten. Verkleed en wel.

anonym schilderij van zo’n verkleedpartij bij de Bentveughels

Met dus ook een keer een verklede Artemisia als gast tussen al die feestende mannen! Verrassend nietwaar? Ik moest ineens denken aan die feministische feesten uit onze jaren 70 met alleen vrouwen. Toegang voor de vijand, mannen, ten strengste verboden. Even voor alle duidelijkheid, niet mijn soort van feessie.

Wat trouwens te denken van onderstaand schilderij. Waarbij, opnieuw zo’n Oudtestamentisch verhaal, de eenvoudige herder David met een nauwkeurig gerichte steenslingerworp de reus Goliath heeft geveld en daarna met zijn zwaard onthoofd.

Artemisia, David met het hoofd van Goliath

detail

Zoiets van “hè, hè, wat een klus, dat hoofd is eigenlijk best een leuk steuntje, effe rustig zitten en uitpuffen”. Een behoorlijk macho schilderij toch? Opvallend feit: pas een paar jaren geleden is dit werk weer aan Artemisia toegeschreven. Terwijl het in 1631 al werd genoemd door een Duitse kunstenaar/schrijver die haar atelier bezocht.

Nog een ander herontdekt schilderij van haar?

Christus zegent de kinderen

In 1979 door het wereldberoemde New Yorkse Metropolitan Museum  verkocht. Onbekende meester, weg ermee. Hoeveel plukken haar zullen er uit de curatorhoofden zijn gerukt toen het in 2012, na restauratie, een echte Artemisia bleek. Wel een atypische natuurlijk gezien de geldende Artemisia-visie. 

Waar ik het in die visie wel helemaal mee eens ben, is dat Artemisia juist vrouwelijke emoties ook echt vrouwelijk weergeeft. Kijk nog maar eens naar een detail van haar ‘Susanna en de Ouderlingen’ uit Enschede. Geschilderd in 1622. Geef vertwijfeling en angst maar eens zo weer!

Dat deed ze trouwens ook al veel eerder, op 17-jarige leeftijd.

Artemisia, Susanna en de Ouderlingen (geschilderd op 17-jarige leeftijd)

Hoezo getalenteerd? Daar kan Rubens in een van zijn ‘Susanna’s een flinke punt aan zuigen.

Rubens, één van zijn ‘Susanna’s (detail)

Tot slot nog een Enschedese  ‘Holofernes’ als toegift? Oké. Misschien best een ideetje voor een ander blog: al die populaire 17e eeuwse afgehakte-hoofden-schilderijen eens bij elkaar.

Best ook een atypisch werk gezien kleurgebruik en koele emotie. Maar het is dan vermoedelijk ook een gezamenlijk schilderij van dochter Artemisia en vader Orazio. Ergens uit de periode 1607-10. Reken maar uit hoe oud ze toen was. Na al dat hakgeweld zat ’t trouwens best even lekker in het zonnetje op het binnenterras van het museum.

Tot volgende week.

TOOS

!! Heb ik in Nice zomaar een Werelderfgoed-atelier !!

Dat onderste raam midden tussen die twee palmbomen op bovenstaande foto is niet zomaar een raam. Nee, dat is sinds 27 juli een zeer bijzonder raam. Een Werelderfgoed-raam! Maar daar had ik nog geen flauwe notie van toen ik begin juli dit plaatje schoot van het Palais Venise met daarop mijn atelier/appartement. Toen was ’t nog maar gewoon een raam van mijn woonkamer.

Want wist ik veel dat het stadsbestuur van Nice bij de Unesco het verzoek had lopen om delen van de stad tot Werelderfgoed te betitelen! Onder het motto ‘Nice, de stad van het winterresort aan de Rivièra’ vanwege de roemrijke en lange toeristische historie.  Nu geef ik ze natuurlijk helemaal gelijk, zeker ook omdat ‘mijn’ Palais Venise’ nog net binnen de grens van dit nieuwe World Heritage valt.

Kijk maar op de kaart bij pijl 1. Daar ligt de Rue Clement Roassal met mijn appartementencomplex uit 1910. Nog net binnen de grens. Net zoals trouwens Place Charles de Gaulle, dat naar links uitstekende kopje erboven, waar ik deze foto maakte.

Met op de achtergrond nog de zogenaamde Belle Epoque gevel van Palais Venise. Eigenlijk best frappant dat ik twee weken geleden hier in dit blog uitgebreid aandacht gaf aan dat prachtige Nice. Met daarin ook een foto van het uit 1897 stammende Regina. Het gigantisch grote hotel waar Queen Victoria regelmatig logeerde als één van die 150.000 wintergasten die destijds jaarlijks de Rivièra frequenteerden vanwege het heerlijke klimaat. En laat nu dat Régina ook binnen de grenzen vallen! Bij pijl 2, op de nu behoorlijk volgebouwde heuvelrug van de Cimier.

Nog steeds een zeer prestigieus deel van Nice met in die Belle Époque alleenhier en daar verspreid liggende, gigantische villa’s. Waaronder het huidige Musée Matisse, nu dus ook Werelderfgoed.

bij Musée Matisse

Dat doet mijn kunsthart heel erg goed. Juist omdat de stad Nice ook zoveel aan kunst doet. Dat werd me nog eens bevestigd toen ik ging kijken bij het eindpunt van de gloednieuwe Ligne 2. De tramlijn die, beginnend bij het vliegveld, vanuit een tunnel opduikt bij de Vieux Port, de Oude Haven (pijl 3 op de kaart). Want Nice zou Nice niet zijn als bij dat eindpunt niet ook een groot kunstwerk zou opduiken.

Le Vieux Port in Nice

waar een terrasje niet te versmaden is om in de zon lekker te lezen

Want zo werkt dat daar. In Frankrijk, en zeker in Nice, is men niet bang voor grote kunstzinnige gebaren. Waar je ’t dan wel of niet mee eens kunt zijn. In Nederland krijgen we door allerlei gedoe in commissietjes vaak van die niksige dingetjes in de openbare ruimte. Maar in Frankrijk mag ’t indrukwekkend worden. Zoals dus bij Le Vieux Port. En niet alleen daar. Want bij het voorlaatste ondergrondse tramstation zie je dit als je bovenkomt.

Want dat daar het bijbehorende park met het aangrenzende bibliotheekgebouw te gelijkertijd met de bouw van Ligne 2 zouden worden opgeknapt, lag op Niçoise denkwijze natuurlijk helemaal voor de hand.

Die sculptuur is van Claude Gilly, één van de oprichters van de zogeheten École de Nice. Een groep kunstenaars die zich eind jaren 50 manifesteerde met uiteenlopende soorten kunst. Sommigen schopten ’t zelfs tot internationale faam. Zoals Arman, Yves Klein, Bernar Venet en César. Logisch dat die École de Nice geëerd wordt! Zoals met dit, letterlijke, hoofdgebouw van Sosno waarin zich een deel van de Centrale Bibliotheek bevindt.

Nog wat voorbeelden?

Arman die vooral bekend is geworden met zijn doorgezaagde muziekinstrumenten.

César die auto’s verfrommelde en van wie overal ter wereld zijn duimen zijn te vinden. Dus zeker in Nice bij de ingang van het stadhuis.

En Venet, over wie ik in 2019 hier al eens schreef. Hij kon 2x breed uitpakken aan de Promenade des Anglais.

 En bovenop de Paillon, de nu onzichtbare rivier die langs de middeleeuwse stad stroomt. Op onderstaande foto sta ik er zelf ook bovenop bij een kopie van Michelangelo’s beroemdste beeldhouwwerk, de David.

Zie je ook die toren daar? Nou, zoek die ook maar even op in deze oude foto waar vrouwen nog de was doen in de nog niet overdekte Paillon.

Nog meer indrukwekkende kunst in de openbare ruimte?

Deze figuren op de Place Massena zijn van Jaume Plensa. Hé, Plensa? Die naam zou je kunnen kennen. Want hij mocht in 2018, toen Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa was, een prachtig groot werk plaatsen voor het station daar.

Nog een toetje? Vooruit! Niki de Saint Phalle bij het Mamac, het museum voor moderne kunst. Ook al bovenop die Paillon gebouwd.

Begrijp je dat ik nu lekker trots zit te werken in mijn Niçoise Werelderfgoed-atelier?

En dat ik, toen dat bekend werd, met levensgezel bij een temperatuur van rond de 30 graden daarop  ben gaan proosten met een heerlijk koud pilsje op het terras aan de kop van Palais Venise? Wel in de schaduw dan!

Tot volgende week.

TOOS

Er is niet aan te ontkomen, aan die Grieken en Italianen

In deze globaliserende tijden heerst toch nog wel eens het gevoel dat we die Grieken en Italianen beter kwijt dan rijk kunnen zijn. Hoe kort is ´t nog maar geleden dat Grexit ineens een nieuw woord werd voor de dictionaire? Terwijl een paar weken geleden vanwege Italiaans politieke toestanden het begrip Quitalia in de media verscheen. Raar eigenlijk als je bedenkt dat we in onze Westerse beschaving behoorlijk wat te danken hebben aan de oude Grieken en Romeinen. Om van iets recentere Italianen als schrijver Dante Alighieri (1265-1321) en beroemde Renaissance kunstenaars als Leonardo da Vinci en Michelangelo maar niet eens te spreken. “Het kan verkeren”, zoals de lijfspreuk luidde van onze 17de eeuwse Nederlandse dichter en toneelschrijver Bredero. En dat vind ik in dit geval toch eigenlijk een geval van jammer.

Dante op een fresco in de kathedraal van Orvieto

Want, ´t zal niet onbekend zijn, ik heb ten slotte goeie banden met de oude Homerus en zijn Ilias en Odyssee. Net zoals met Dante en z´n Divina Commedia. Boeken die ik, samen met andere kunstenaars, heb helpen illustreren. En schrijvers die heel veel anderen hebben geïnspireerd waardoor je ze om de haverklap tegenkomt in de kunst. Zeker in een land als Italië. Daar waar je bij wijze van spreken op elke straathoek wordt geconfronteerd met hun cultuur uit het middeleeuwse en nog veel verdere verleden. Zoals ik recent weer eens opnieuw ervoer. Want wie figureerde er in de fresco´s in de kathedraal van Orvieto die ik een paar weken geleden beschreef? Dante natuurlijk!

Nogmaals Dante in de kathedraal, nu op zijn tocht door de Hel in de Divina Commedia

En van wie zag ik enkele dagen daarvoor de invloed op eeuwenoude Etruskische urnen? Van Homerus!

het Etruskisch museum in Volterra

Ik liep toen rond in het Museo Etrusco Guarnacci in Volterra. Eén van de oudste steden van Italië, midden in het gebied waar de Etrusken heersten voordat de Romeinen er de macht overnamen. Echt prachtig, dat museum. De Etruskische urnen vliegen je er bijkans om de oren. Allemaal van die kleine sarcofagen voor asresten, uitbundig versierd met prachtig gebeeldhouwde tableaus. Van bijvoorbeeld, zo werd me totaal onverwacht duidelijk, scènes uit de Odyssee. Zoals die waarbij Odysseus zich aan de mast van zijn schip heeft laten vastbinden.

Hij wil namelijk wel het dodelijk verleidende gezang van de Sirenen horen terwijl zijn bemanningsleden uit veiligheid hun oren met was hebben dicht gestopt. Zelf heb ik daarover en ook over Homerus wel schilderijen gemaakt.

Toos van Holstein, Sirène, olieverf

Toos van Holstein, Homère, olieverf

Echt machtig om te zien hoe die Etrusken in hun eigen cultuur die van de Grieken verwerkten. Het gevolg van, natuurlijk, de globaliserende handel in die tijd. Nou ja, Mediterrane handel dan.

Homerus was trouwens niet weg te slaan uit mijn Italiaanse belevingen. Want in Orvieto in de middeleeuwse Palazzi Papali, de Pauselijke Paleizen, kwam ik hem opnieuw tegen. In wat ooit een uitgebreide bibliotheek was geweest.

de oude bibliotheek in de Palazzi Papali in Orvieto

Homerus en Vergilius boven mijn hoofd

En dat nog wel samen met de bekende Romeinse dichter Vergilius. Niet zo vreemd overigens want Vergilius zag zich zelf graag als de evenknie van Homerus. Toen was mijn cirkel ineens helemaal rond. Want is ´t niet Vergilius die Dante begeleidt op zijn tocht door Hel en Vagevuur in de Divina Commedia? Ook al weer iets waarover ik ooit zeefdrukken en schilderijen maakte.

Toos van Holstein, zeefdruk uit de serie bij de Divina Commedia

Toos van Holstein, Divina Commedia, olieverf

Waarom Vergilius niet mee mocht de Hemel in op Dante’s naarstige zoektocht naar zijn zo vurig aanbeden, vroegtijdig overleden Beatrice? Tja, een beetje orde moet er natuurlijk wel zijn. Vergilius (70 v.C-19 v.C.) kon per definitie geen christen zijn. Zie zijn sterfjaar maar. Dikke pech voor hem. Want zulke zielen konden nu eenmaal onder geen voorwaarde tot de christelijke Hemel worden toegelaten. Nee, hij moest ´t doen met Hel en Vagevuur. Die kende hij dan ook op z´n duimpje. Daar had ie geen TomTom voor nodig. Een prachtige truc dus van Dante om hem tot gids op zijn reis te maken.

Al dit soort business hebben we toch maar mooi te danken aan die Grieken en Italianen. Dus als je ´t aan mij vraagt? Geen Grexit, geen Quitalia. Tot volgende week.

TOOS

Carrara

Carrara. Een mythische naam in de kunstwereld en zeker onder beeldhouwers. Want komt daar uit de groeven niet het marmer vandaan waaruit Michelangelo zijn onvergelijkelijke ‘David’ en ‘Pièta’ beitelde! Lang geleden was ik er wel eens geweest, maar nu deed zich de gelegenheid opnieuw voor.

de ‘David’ van Michelangelo in het museum in Florence

de ‘Pièta’ in de Sint Pieter in Rome

Toen namelijk in de loop van april mijn Odyssee-kunstklus was geklaard (lees het blog van twee weken geleden), besloten levensgezel en ik vrienden te gaan bezoeken in het Toscaanse Marina di Massa en daar gelijk een korte vakantie aan te koppelen. Want vanuit Nice zit je via de Franse autoroute binnen de kortste keren aan de andere kant van de grens op de Italiaanse autostrada. Dan nog een paar uurtjes doortuffen langs de kust en daar is Marina di Massa al. Kilometers daarvoor kondigen opslagwerven en werkplaatsen langs de weg al aan dat er in die streek iets met marmer te doen is. En dan ineens zie je links hoog in de Apuaanse Alpen als doorslaggevend bewijs daarvan dat witte gesteente van de marmergroeven van Carrara liggen blinken in de zon.

Zoals gezegd een mythische plek en dat echt niet alleen vanwege Michelangelo of de net zo beroemde Bernini. Want ook de laatste heeft heel wat marmer vandaar naar Rome laten verslepen voor door hem ontworpen paleizen, voor zijn beelden en ook voor die beroemde Vierstromenfontein op de Piazza Navona.

de Vierstromenfontein van Bernini in Rome

Maar ver voor hen waren de Etrusken en later de Romeinen al bezig om er marmer uit de bergflanken te hakken. En wat dacht je van al die witte steen op het indrukwekkende Piazza dei Miracoli in Pisa met z’n Baptisterium, Duomo en die toren die al heel lang lekker scheef staat te staan?

de Piazza dei Miracoli in Pisa

 Waar zou die steen nou vandaan komen? Trouwens, hoe zit dat met die witte marmeren tegels in onze eigen badkamers? Of al dat marmer in van die protserig lelijke en smakeloos moderne paleizen en vergaderzalen in bepaalde landen, alleen maar bedoeld om indruk te maken? Grote kans dat er marmer bij zit uit Carrara. Of ook in die categorie, de Trump Tower in New York? Reken maar 100% van yes!

Logisch dus dat ik, nu die gelegenheid er was, mijn nogal versleten herinneringen aan Carrara van tientallen jaren geleden wilde opfrissen. ’t Was net of ze in al die tijd niks waren opgeschoten met afhakken. Zo gigantisch groot is ’t daar met nog steeds zo’n 300 marmergroeven die vaak familiebezit zijn. Niet alleen buiten maar ook binnen in de bergen. Met overweldigend hoge gewelven die door al het gehak en gezaag alsmaar groter worden.

Het is echt ongelooflijk wat mensenhanden daar met primitieve middelen in de loop der eeuwen hebben bereikt. Je kunt alleen maar heel grote bewondering krijgen voor die arbeiders van vroeger en er te gelijker tijd met afschuw aan denken. Hoezo Arbowetten en 8-urige werkdagen zoals tegenwoordig? Uitputtend lange werkdagen, slechte en gevaarlijke werkomstandigheden en simpele werktuigen. Probeer ’t je maar eens voor te stellen. Die ‘David’ van Michelangelo, gebeiteld uit één blok marmer, is meer dan 5 meter hoog.  Maar dat blok moest wel de steile berghelling af! Om daarna nog naar Florence getransporteerd te worden. Hoeveel pure spier en mankracht en hoeveel trekdieren en wagens zijn daar wel niet voor nodig geweest? Over primitieve wegen! Wat een klus. En zo ging dat eeuwen lang. Op nog bestaande oude foto’s krijg je een beetje een indruk van die Sisyfusarbeid  uit een tijdperk nog zonder elektrische drilboren, mechanische hijskranen en doordenderende vrachtwagens. Ik schat zo in dat de gemiddelde leeftijd van de werklui in de marmergroeven destijds niet echt hoog is geweest.

’t Schijnt daar in Carrara in de 19de eeuw ook een behoorlijk anarchistische bende te zijn geweest. Gevaarlijke en zwaar werk, dat wil en kan niet iedereen doen. Dus elk paar handen aan het marmer in plaats van aan het bed was welkom. Ook die van misdadigers die in de afgelegen groeven anonieme veiligheid zochten. Nu ziet ’t er allemaal heel geciviliseerd uit. Maar ’t levert nog steeds prachtige beelden op. Zeker als de hemel ook nog stralend blauw is.

Tot volgende week.

TOOS

Van Bob Dylan tot Giuseppe Verdi

Bob Dylan in de AFAS Live, voorheen Heineken Music Hall, Amsterdam

Stel dat die toen al zou hebben bestaan, zou operagrootmeester Giuseppe Verdi (1813-1901)dan mogelijk de Nobelprijs voor literatuur hebben kunnen krijgen? Ik denk van niet. Want de libretto’s voor zijn opera’s werden toch vooral door anderen geschreven. Maar ja, wie had ooit gedacht dat Bob Dylan (1941) die literatuurprijs nog eens zou krijgen? Zeker niet diegenen uit het literaire wereldje die daarover vorig jaar moord en brand schreeuwden.

Saimir Pirgu (Il Duca di Mantova), Roberto Accurso (Marullo), Koor van de Nationale Opera

Ik zie al weer die verbaasde gezichten voor me met daarop duidelijk zichtbaar de vraag ‘hoe kom je nu in godsnaam op de link tussen Verdi en Dylan’. Nou, eigenlijk heel simpel. Omdat ik in een kort tijdsbestek zowel een concert van Dylan meemaakte als de opera  Rigoletto van Verdi bijwoonde. Een wonderlijke combinatie? Nee hoor, totaal niet. Ik kan ten slotte ook genieten van zowel realistische schilderkunst als van abstracte. Zeg maar van Vermeer tot Willem de Kooning. Of bij beelden van Michelangelo tot Henry Moore. Als ’t maar kwaliteit is. En daar heb je bij Verdi en Dylan beslist niet over te klagen.

Oké, Dylans stem is behoorlijk gruizig geworden. En zijn bewegingen op het podium zijn beslist houterig te noemen. Hing er daarom misschien geen groot projectiescherm voor detailopnamen van het podium? Niet dat dit iets uitmaakte want zelfs vanaf het balkon in de immense Heineken Music Hall, die nu ineens AFAS Live heet, kon zijn ingeperkte bewegingsritmiek  je echt niet ontgaan. Maar het blijft natuurlijk wel Bob Dylan, een van de grootste iconen uit de popwereld. Een man die onsterfelijke liedjes heeft gemaakt met maatschappelijk tegendraadse en poëtische teksten. En die nu toch maar mooi de Nobel literatuurprijs heeft gekregen. Dat die teksten met die gruizige, af en toe wat mompelende stem niet altijd goed waren te verstaan? Ach, so what! ’t Was gewoon genieten.

nog een scene uit Rigoletto,

Bij zo’n opera van Verdi versta ik de Italiaanse tekst ten slotte ook niet, hoe duidelijk en gearticuleerd die ook wordt gezongen. Maar daarvoor hebben ze in de Stopera boven het toneel dan juist wel een scherm hangen waarop de vertaling voorbij komt. Kun je, terwijl ’t zich voor je ogen afspeelt, in ieder geval ook nog lezen dat er iemand heftig verliefd geworden is of mogelijk zelfs aan het doodgaan is. Want daar gaat ’t bij Italiaanse opera toch om: drama, liefde, verraad en emotie, een en al emotie. Met prachtige muziek en prachtige stemmen. Toch een tikje anders dan die stem van Dylan.

La donna è mobile, de vrouw is grillig, beroemde aria uit Rigoletto zoals gezongen in de Stopera

Ik weet nog goed dat ik heel wat jaartjes geleden als volstrekt groentje en plaatsvervangster met mijn zus mee mocht naar een concert van de wereldberoemde sopraan Jessye  Norman in het Concertgebouw. En eigenlijk is het heel gênant wat ik nu vertel. Maar ach, ’t is ook erg lang geleden. Na de pauze, let wel ná, vroeg ik ineens ‘Zingt ze nou zonder versterking?’. De blik van zuslief omschrijven gaat me niet lukken. Zogezegd een leermomentje.

Maar je kunt je ook nauwelijks voorstellen wat voor geluidsvolume zo’n operakeel kan produceren. Dat maakte ik een paar jaar geleden nog mee bij een uitvoering van Mozarts ‘Die Zauberflöte’. Ook weer van de Nederlandse Opera in de Amsterdamse Stopera. We zaten op rij twee en de regisseur had, zo bleek,  besloten dat tijdens de voorstelling één van de zangers het toneel zou aflopen en zich al zingend langs de benen van de toehoorders op juist die rij twee moest wurmen. Op zich al een kunststukje. Maar het geluidsvolume dat me toen passeerde? Echt ongelooflijk! Wat een klankkast kwam daar voorbij! Dat zal ik nooit meer vergeten.

andere scene in Rigoletto

Datzelfde geldt trouwens ook voor die voorstelling van Rigoletto. Het verhaal op zich is, zoals bij veel opera’s, zonder meer krankjorum te noemen. Volstrekt naïeve dochter van mismaakte  hofnar Rigoletto wordt zeer heftig verliefd op rokkenjagende hertog van Mantua en wordt doodgestoken  door een door haar vader ingehuurde kille moordenaar die eigenlijk de vuige hertog moet vermoorden. Drama tot de laatste snik. Misschien dat de regisseur hierdoor op het idee kwam ’t geheel zich te laten afspelen in een ouderwets krankzinnigengesticht. Met Rigoletto als geestelijk wrak. Geen kasteel van Mantua dus. Ach, moet kunnen. Zeker als ’t zo inventief en beeldend wordt uitgewerkt als nu het geval was. Zogezegd een frisse kijk, of moderner geformuleerd, out of the box denken. Maar in welke enscenering dan ook, die muziek blijft prachtig. Net zoals bij Dylan.

nogmaals Dylan in de AFAS Live

Bij hem ontdek je ook ineens dat ie het intro van een eigen nummer zo heeft veranderd dat je ’t in eerste instantie helemaal niet herkent. Ook heel knap, zo out of the box spelen. Tot volgende week.

TOOS

Musei Vaticani en Jezuïtenzaken

het Vaticaans Museum

“’t Blijft toch een stelletje Jezuïten, daar in dat Vaticaan”, hoorde ik levensgezel vanachter zijn computer roepen. Feitelijk gezien had hij natuurlijk ongelijk. Want er lopen in het Rooms-katholieke wereldbestuurscentrum vast ook vertegenwoordigers van andere monnikenordes rond. Maar, behorend tot de orde van de ongelovigen, moest hij blijkbaar enig anti-paaps ongenoegen tot uiting brengen.

nieuwe toegangstrap

Wat bleek het geval? Als voorbereiding op de reis naar Rome (lees de aflevering van vorige week) was hij bezig om via internet vooraf toegangskaarten te scoren voor de Musei  Vaticani. Het Vaticaans Museum dat elk jaar weer te vinden is in het rijtje van de meest bezochte musea ter wereld . Niet voor niks worden de horden bezoekers ver voor de ingang al door een heel lang hek in ordelijke rijen gesplitst. Dus van te voren kaartjes regelen om die drukte te vermijden kan geen kwaad. Normaal betaal je er aan de kassa € 16 per stuk voor. En wat betaal je via internet? Twintig euro! Vandaar die uitroep over dat stelletje Jezuïten. Ten eerste vond levensgezel dat hij ze werk uit handen nam door zelf vooraf toegangsbiljetten aan te schaffen zonder dat zij er maar een vinger naar uit hoefden te steken. En ten tweede hielp hij ze ook nog bij het voorkomen van rijvorming. Dan ook nog meer moeten betalen, viel voor hem duidelijk onder de filosofie van bovengenoemde orde! Maar ja, de bank van het Vaticaan heeft in het verleden wel eens vaker voor verwarring en vreemdsoortige bancaire zaken gezorgd.

Hoe dan ook, met de uitgedraaide tickets in de hand liepen wij dus eind oktober in Rome richting Vaticaanse museum. Voor ons doen zelfs al redelijk vroeg in de morgen. Want voor dat gigantische museumcomplex moet je als kunstliefhebber zeker een hele dag uittrekken. Tot mijn schande moet ik bekennen dat er hier ook nog een lacune in mijn kunstontwikkeling aanwezig was.  Dit zou pas mijn eerste bezoek gaan worden! Ooit had ik dat al eens gepland, maar toen was ik geschrokken omgedraaid. Niet te geloven, de rij waarin ik had moeten gaan staan! Tja, geen kaartje via internet geregeld. Als dat toen al kon trouwens.

Pinacoteca

natuurlijk een “Caravaggio”

De eerste gang was vanzelfsprekend naar de Pinacoteca, de schilderijen afdeling. Proberen de eerste busladingen voor te zijn. Aan het eind van de middag kwamen we er nog een keer terug. Een ontdekking! Tussen 5 en 6 uur liep er bijna niemand meer rond op die afdeling. Diverse zalen hadden we gewoon voor onszelf. Behalve dan dat er hier en daar nog een suppoost zijn tijd wat zat te verdoen. Best een kick eigenlijk. Misschien wel heel kinderachtig, maar ’t is dan net alsof je in je eigen museum rondloopt tussen je eigen wereldcollectie.

Wat heb ik die dag een gigantische hoeveelheid groepen voorbij zien komen! Allemaal trouw en gedwee achter hun vlaggetje aan. Zo van “opzij, opzij, opzij, we hebben vreselijke haast”.

 

Eerst in sneltreinvaart naar een paar hoogtepunten en dan op naar de Sixtijnse Kapel. Via de shortcut natuurlijk. Want die staat overal aangegeven. Altijd handig als die voorop lopende vlag je in het Vaticaanse doolhof zo snel mogelijk naar die beroemde kapel van Michelangelo wil loodsen. Want mensen, kom op, de dag is kort en Rome moet vandaag nog af. Zijn we gek of zijn we gek?

Nee,dan heel veel liever op alle gemak langs al die kunst en door al die rijk versierde en gedecoreerde  gangen dwalen. Alhoewel, op alle gemak? Af en toe was ’t echt laveren tussen de menigte door. Maar daar krijg je dan ook wat voor terug. Prachtige beelden, perfect bewaard gebleven gigantisch grote tapijten uit de 16e en 17e eeuw, de mooiste fresco’s in de persoonlijke verblijven van vroegere pauzen.

Wat is ’t toch een grote geld en machtmachine geweest, dat Vaticaan uit vroeger tijden. Nog steeds levert dat inspiratie op voor boeken en films. En ook voor tv-series als De Borgia’s waarin dat alles wellustig breed en broeierig wordt uitgemeten.

Hoe je ’t trouwens ook bekijkt, nu kunnen we toch maar mooi genieten van de prachtigste kunst die destijds , op wat voor (on)kerkelijke manieren dan ook, bij elkaar werd gebracht. Met als hoogtepunt natuurlijk de Sixtijnse Kapel. Lopend langs NO PHOTO en SILENCE borden word je daar met heel veel andere lotgenoten naar binnen gepropt. Een plofkip heeft in haar stal meer loopruimte dan een toerist in die kapel op een doorsnee woensdagmiddag. Met gratis nekkramp erbij van het omhoog staren.

Sixtijnse Kapel

de oude uitgangstrap

Maar die toerist verblijft er hooguit 20 tot 25 minuten voordat ie weer naar buiten wordt gedreven door de bewakers die in de tussentijd vele malen zeer luid “silenzio” hebben geroepen. Want zo’n menigte toeristische plofkippen kakelt natuurlijk wel aan één stuk door. Ondanks die bordjes SILENCE. Toch is het een belevenis de beroemde schilderingen van o.a. Botticelli, Perugino, Ghirlandaio en bovenal Michelangelo in werkelijkheid te zien. Maar liggend en op je gemak omhoog starend vanaf een zacht en door jezelf te besturen en te verplaatsen bedje zou ’t nog veel mooier maken. Met een in hoogte verstelbaar hoofdeinde erbij natuurlijk!Tot volgende week.

TOOS

De Twee-Eenheid van Knokke en Kunst

Elk voordeel hep ze nadeel, om maar eens een van onze beroemdste hedendaagse Nederlandse filosofen te parafraseren, de onnavolgbare Johan Cruijff, . Want als je op de boulevard in Vlissingen staat, zie je heel duidelijk Knokke liggen aan de overkant van de Westerschelde. Nam je vroeger de veerdienst Vlissingen-Breskens, dan was de tocht erheen een fluitje van een cent. En je had zelfs nog even die twintig minuten van rust en zilte zeelucht snuiven op het dek tijdens de overtocht. Nu ligt er de Westerscheldetunnel en is het veer al heel lang verdwenen. Terneuzen blij. Maar van Middelburg naar Knokke? Kijk, daar hep je het nadeel van het voordeel. Geen zilte zeelucht meer en mooi vijf kwartier onderweg. Als het meezit dan en niet half België richting kust wil.

beeld aan de Zeedijk in Knokke

Hoe ik ineens zo op Knokke kom? Een paar dagen geleden was ik er weer eens. Voor de kunst. Een aantal jaren geleden gebeurde dat veel vaker. Toen werkte ik samen met een galerie op de beroemde Zeedijk van dat mondaine Knokke. Die boulevard waar het stikt van de galerieën. Want Knokke is zo’n chique badplaats waar kunst en kapitaal samenklitten. Waar geld is, daar is ten slotte heel vaak ook kunst. Dat begon in de Middeleeuwen al met de puissant rijke Roomse Kerk. Later deden ook de adel en opkomende burgerij in de rijke steden een flinke duit in het kunstzakje. Denk maar aan Brugge en Gent met de Vlaamse Primitieven als de gebroeders van Eyck en Rogier van der Weyden. Aan Florence en de Renaissance met Leonardo da Vinci en Michelangelo. Of onze eigen Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en de Gouden Eeuw. En wat te denken van de bloeiende kunstenaarskolonie in het Zeeuwse Domburg? Zouden die kunstenaars daar echt alleen gezeten hebben vanwege het bijzondere licht? Of zou de zomerse aanwezigheid van adellijke en zelfs vorstelijke kringen daar misschien ook een ietsiepietsie aan hebben bijgedragen?

sfeer”beelden” op de Zeedijk

Vandaar dus al die galerieën op de Zeedijk in Knokke. De bekende en beruchte familie Lippens, inderdaad die van de failliete Fortis-bank, mag dan een behoorlijk deel van de plaats bezitten, vele anderen hebben er een tweede of derde huis. Daarvoor hebben ze hun bankrekening dan wel aardig moeten plunderen, maar op dat type rekening schiet er dan altijd nog wel wat over voor kunst. Ik heb er dan ook flink keertjes geëxposeerd, bij Art Gallery Natascha van Anne van Hoof. Maar Anne stopte er een aantal jaren geleden mee.

plek waar ooit Art Gallery Natascha zat en nu kunst rond Kuifje wordt gepromoot

Net voor dat beroemde bankenrampjaar 2008. En net dus voordat Knokkense bankrekeningen er ineens minder florissant uitzagen. Sindsdien ben ik minder toegekomen aan het flaneren op de Zeedijk. Maar een goede reden dat toch af en toe nog weer eens te doen is de Art Nocturne. De beurs voor moderne kunst en antiek. Een paar jaar achter elkaar was ’t er niet van gekomen door verblijf elders. Nu echter had ik de mogelijkheid.

Zomaar een kunstbeurs midden in het vakantieseizoen is eigenlijk heel bijzonder. Niemand waagt zich daaraan, maar voor Knokke als badstad is het geen probleem. Juist in de zomer komt tout le monde er graag. Voor de wat hoger geprijsde blinkertjes, voor de juiste merkkleding, om gezien te worden in de cabriolet. Met het dak open natuurlijk. En dus ook voor de kunst.

ergens op de Art Nocturne

Maar die kunst viel behoorlijk tegen. Eigenlijk wel passend bij het herfstige accent van het weer die dag. Tekenend voor de huidige situatie in de kunstwereld, het belachelijk dure segment bij de beroemd veilinghuizen buiten beschouwing gelaten, was dat er nauwelijks gerenommeerde galerieën aanwezig waren. Een paar jaar geleden waren ze er nog wel, nu niet meer. De gevallen gaten werden opgevuld met minder bekende kunstaanbieders die blijkbaar het beursavontuur wel wilden aangaan tegen een lagere prijs per vierkante meter standoppervlak.  Geen vooruitgang! Ook op de Zeedijk was dat het geval. Nog wel steeds veel galerieën, maar ….. Er waren zelfs leegstaande ruimten te huur. Dat heb ik daar in het hoogseizoen nog nooit meegemaakt. De economische crisis is dus zelfs aan Knokke niet voorbij gegaan.

Gelukkig mocht ik ’s avonds al die kunstmalheur wegspoelen met champagne en wegeten met een florissant koud buffet bij die ex-galeriehoudster van me, Anne van Hoof van die ex-galerie Natascha.

op bezoek bij Anne van Hoof

Met daarbij vanzelfsprekend het naar boven halen van de vele gezamenlijke kunstavonturen bij exposities, beurzen en klanten gedurende onze jarenlange samenwerking. En zo werd het nog heel laat in Knokke en nog veel later voor ik ergens midden in de nacht mijn bed kon opzoeken. Tot volgende week.

TOOS

Hoe je plots besluit naar Parijs te gaan

 Kort geleden viel mijn oog op een NRC-artikel over een heel speciale expositie in Parijs. Over Artemisia Gentileschi (1593-1653)! Ik wist ’t meteen. Daar moest en zou ik heen. Want Artemisia is voor mij één van de iconen uit de geschiedenis van de kunst. Nooit van gehoord? Tja, zo is dat met veel vrouwelijke kunstenaars uit het verleden gegaan. Daaruit weggeschreven door  mannen die kunstboeken publiceerden over alleen maar mannen.  Overdreven? Goed, even twee voorbeelden die zeer illustratief zijn voor de rest.

In de USA wordt al heel lang “Wereldgeschiedenis van de kunst”van ene Janson op de universiteiten als standaardwerk gebruikt. Pas in de 5^de druk (1995) kwam daarin voor het eerst aandacht voor vrouwen. Zelf gebruikte ik op de academie “Eeuwige schoonheid” van Gombrich. En nu één keer raden. Inderdaad, er werd geen vrouwelijke kunstenaar in genoemd! Terwijl in “Kunstenaarslevens”, in de 16^de eeuw geschreven door Vasari, wel degelijk vrouwen voorkwamen. Toen wel!

Die vrouwen werden pas weer aan de vergetelheid ontrukt toen in de jaren 70 van de vorige eeuw door de emancipatie de vrouwenstudies op universiteiten tot ontwikkeling kwamen. Nu kennen we ze weer, vrouwen die in hun tijd niet onderdeden voor de mannen. En Artemisia is één van hen (zie haar zelfportret hierboven). Ik schreef al eens over haar in mijn “Kunststukjes” waarover ik een paar weken geleden verhaalde. Klik maar op http://www.toosvanholstein.nl/artikelen/artikel02.html en http://www.toosvanholstein.nl/artikelen/artikel06.html.  Dan kun je je hart ophalen aan spannende verhalen, anekdotes en achtergrondverklaringen over “De vrouw in de Kunst” in de loop der eeuwen.

 Artemisia spant voor mij de kroon. Ga maar na. Dochter van een schilder in Rome, werkzaam in zijn atelier, zeer getalenteerd, verkracht door een compagnon van haar vader en daarna door de magistraten gemarteld om na te gaan of ze wel de waarheid sprak (haar vingers, haar werktuigen dus, werden in klemschroeven gezet). Later op voorspraak van de grote Michelangelo de eerste vrouw die in Florence werd toegelaten tot het mannelijk bolwerk van de Kunstacademie. Vervolgens een carrière die voerde langs allerlei vorstenhuizen. Schilderijen over sterke vrouwen met heel veel dramatiek, heiligen, portretten en nog veel meer. Maar dat komt binnenkort wel.

Voor die vrouw ga ik dus binnenkort naar Parijs. Naar het Musée Maillol waar nu een grote tentoonstelling is over haar. Ik verheug me erop.

Tot volgende week.

TOOS.

www.toos.biz

www.toosvanholstein.nl

YouTube  http://bit.ly/ij4Pag