Negentien jaar geleden liep ik in december met diep in de zakken gestoken handen rond in Florence. Wist ik veel dat het daar dan best goed koud kon zijn. Italië toch zeker? Dus in kledij had ik daarmee even geen rekening gehouden bij mijn deelname aan de Biennale Internazionale dell’ Arte Contemporanea in het oude Fortezza da Basso. Deze herinnering kwam vorige week bovenborrelen in het Teylers Museum in Haarlem, in combinatie met een andere. Over een door mij abusievelijk schuin omhooglopend getekende dakgoot. Dat Teylers is niet alleen een prachtig museum voor wetenschap en kunst, maar ook nog eens het oudste en dus ook eerste museum van Nederland.
Het verband tussen dit alles? ‘Hockney’s Eye’. Een expositie van de beroemde en inmiddels 85 jaar oude schilder David Hockney.
Voor Hockney heb ik altijd bewondering gehad omdat hij wars is van conventies, van trends, gewoon altijd zijn eigen gang ging en een ‘out of the box’ scheefdenker is. Dat bleek toen wel in december 2003, in het koude Florence. Hij kwam er een lezing geven over zijn nieuwe boek ‘Geheime Kennis’. Ik wist van zijn komst en had daarom uit Middelburg al een andere uitgave van en over hem meegenomen, ‘China Diary’. Wie weet kon ik dat door hem laten signeren. En yes, dat lukte!
Die lezing bleek ook nog eens de moeite waard. Juist omdat hij als kunstenaar altijd intensief bezig was met kijken, met waarnemen en met het ontleden van perspectief, had hij een eigenzinnig theorie ontwikkeld. Over de oorzaak van het tijdens de Renaissance in de 15e eeuw nogal plotseling ontstaan van een nieuwe manier van perspectief weergeven in schilderijen en muurschilderingen. Kijk maar.
Op het werk van Memling lopen vanuit het punt waar je staat op ‘z’n middeleeuws’ de zichtlijnen weg naar links en naar rechts en staan huizen bouwkundig gezien nogal onverantwoord bovenop elkaar gestapeld. Er klopt niks van, in onze moderne ogen. Op ‘Het laatste Avondmaal’ van Da Vinci zie je juist de perspectieflijnen in de verte verdwijnen naar één punt. Waarom ineens deze verandering, zo had Hockney zich afgevraagd. Voor zijn verklaring zie verderop. Maar ook is hij zelf gaan spelen met die verschillende manieren van kijken. Zelfs recent nog zoals is te zien in ‘Hockney’s Eye’ in het Teylers Museum. In Nederland natuurlijk de perfecte plek daarvoor door de combinatie van wetenschap en kunst.
Ik weet nog goed dat we met de groep in mijn eerste jaar aan de academie naar buiten gingen. Opdracht: de stad tekenen. En dat de docent tegen mij zei: “Maar Toos, die dakgoot daar, die loopt bij jou schuin omhoog helemaal weg en dat klopt niet. Kijk nog eens goed en let op het perspectivische verdwijnpunt waar al die zichtlijnen zich concentreren”. Had ik me zomaar onbewust ‘middeleeuws’ gedragen! Nu zit dat verdwijnpunt er helemaal ingeramd en lukt ’t me zelfs niet meer om het anders te zien. Ten minste, als ik al zo af en toe met perspectieflijnen werk.
Hockney had zichzelf dus de vraag gesteld ‘hoe kon die perspectiefverandering zich zo snel ontwikkelen’. Zijn antwoord in 2001 in dat boek, veel te kort samengevat: kunstenaars waren lenzen en de camera obscura gaan gebruiken. En als je door een lens kijkt zie je de wereld ineens wel met dat nu zo normaal gevonden perspectief. Terwijl je zonder lens rustig lekker vooruit staat te turen en zo nu en dan eens naar links of naar rechts draait met je hoofd met de daarbij dan naar buiten toe lopende zichtlijnen.
Ook weer veel te kort samengevat: de kunstkritiek en de wetenschap gingen helemaal los op Hockney. Wat een onzin, waar haalde ie ’t vandaan. Maar hij houdt nog steeds stug vol. Dat mag ik dan wel weer, dat zet openstaande deskundigen toch aan het denken. Kijk, als het gaat over ‘en de aarde is toch lekker plat’ of ‘we worden geregeerd door reptielen’, dan ben je voor mij echt ………. en ………. (twee woorden van elk tien letters, bedenk ze zelf maar). Maar Hockney mag van mij scheefdenken. Ook al redeneert hij in de teksten op de expositie af en toe wel wat te opzichtig naar zijn theorie toe. Spannend is dat hoe dan ook met die letterlijk andere kijk.
Wel jammer is dat je in zijn recente acrylschilderijen aan zijn verfstreek kunt zien dat hij, én ouder én noodgedwongen door slechte benen, in een rolstoel voor de ezel zit te schilderen. Of redeneer ik nu ook teveel naar een waarneming toe?. Hoe dan ook,Teylers en Hockney, een combinatie om heen te gaan. En Hockney heel uitgebreid op een Nederlands ondertiteldevideo vanuit je stoel? Hier dus. Tot volgende week.
TOOS
Wel in combinatie met, in andere zalen, veel tekeningen van Leonardo die soms het formaat van een beetje overmaatse postzegel nauwelijks te boven gaan. De naam van die expositie? ‘Leonardo da Vinci’. Daar is vast heel heftig over gebreinstormd. Maar dat doet niets af aan een voor Nederland absoluut unieke tentoonstelling. Zoveel werk van die wereldberoemde homo universalis is er volgens mij nog nooit in ons land te zien geweest.
architectuur en aangename pleinen. Zoals hiernaast in Pienza.
Omdat we er onderweg toch langsreden, stelde levensgezel voor om nog wat oude herinneringen op te halen op de Piazza dei Miracoli. Daar waar die toren nogal scheef hangt. Dat hadden we dus niet moeten doen. Mooie herinneringen werden er instantaan bezoedeld door gigantische horden aan toeristen. Die ook nog, om er zichtbaar bovenuit uit te komen, overal op paaltjes klommen voor de ULTIEME foto. ‘Kijk eens hoe ik die scheve toren van Pisa sta tegen te houden!’ Duizenden keren per dag. En de rest interesseert ze geen moer. We zijn er weg gevlucht.
Aan de eigenlijk veel te beperkte keus van foto’s hoef ik niet veel toe te voegen, die plaatjes spreken voor zich. De beroemde fresco’s van Lucca Signorelli (1450-1523) in een van de zijkapellen daarentegen verdienen meer toelichting. Bekende Renaissance-kunstenaars als Fra Angelico en Benozzo Gozzoli gingen hem er vijftig jaar eerder al voor, maar konden hun werk niet afmaken. Dat gebeurde pas rond 1500 door die Signorelli. Met grote, indrukwekkende schilderingen over de Antichrist, de Apocalyps en de Dag des Oordeels. Die dag waarop alle doden herrijzen uit hun graf en samen met de levenden hun definitieve oordeel krijgen: hemel of hel. Een heel druk dagje dus en een zeer populair item destijds (zie ook de foto daarvan hierboven van de voorgevel). Niet alleen toen trouwens. Als ik ’t goed begrijp is dat idee van de Apocalyps en de Doomsday ook behoorlijk populair bij de tegenwoordig zo invloedrijke evangelicals in de Verenigde Staten. Echt iets om blij van te worden! Maar dat terzijde.
Signorelli heeft zich in ieder geval als kunstenaar helemaal kunnen uitleven in de paar jaar dat hij met die fresco’s bezig was. Toch mooi dat Doomsday nog niet is geweest. Nu kon ik ten minste nog volop genieten van die topkunst van hem en alle andere prachtige zaken in het interieur. Zoals de kleurrijke kapel met het doek van het Mirakel van Bolsena. Een heel ander prachtig katholiek sprookje
Niet kerkelijk, maar ook interessant in verband met alles hierboven is het prachtige verhaal ‘The Pillars of the Earth’ (Pilaren van de Aarde) van Ken Follett. Een historische roman over de bouw van een kathedraal in het Engeland van de 12de eeuw. Je krijgt er indirect heel veel mee over hoe dat destijds bij zo’n bouw toeging met al z’n ups en downs. Een absolute aanrader!
Ook in Myanmar wordt namelijk geschilderd. Zij ’t vooral voor de toeristen. Heel logisch trouwens voor een arm land waar het overgrootste deel van de bevolking andere zorgen dan “wat wil ik aan de muur hebben hangen”. Maar wat ik aan moderne schilderkunst zag stemde me niet blij. Zie je ergens een paar schildervariaties op een lange rij monniken, dan zie je ook overal die variaties op een lange rij monniken. ’t Is net of er, zoals in China of Vietnam, hele dorpen aan het schilderen zijn met alleen maar variaties op een lange rij monniken. Alles alleen maar repetitief nageschilderd aan de hand van een paar voorbeelden.
’t Wordt volgens mij een fascinerende ervaring, dat nieuwe Grand Egyptian Museum. Maar ja, wanneer? Misschien weten de oude Egyptische goden ’t wel. Overigens lijkt het transport van al die joekels van beelden van het oude naar het nieuwe museum, dwars door het chaotische Caïro, me ook een fascinerend evenement te gaan worden. Tot volgende week.
In het Frans hebben ze er twee mooie woorden voor om het verschil aan te geven: artiste en artisan. Kunstenaar en ambachtsman/maker. Is bijvoorbeeld een architect of ontwerper nu een artiste of een artisan? Er lopen heel wat beroemde architecten en designersego’s rond die zichzelf graag onder de eerste categorie geschaard zien, maar ik neig toch meer naar die tweede. Omdat voor mij kunst en emotie sterk met elkaar verbonden moeten zijn en de artisan veel meer bezig is met gebruiksfuncties. Maar ja, de scheidslijn is soms dun.
Ik ben er voor mijzelf niet uit omdat de scheppers van die beelden zo sterk aan voorschriften zijn gebonden. Heb je voor het maken van kunst niet veel meer vrijheid nodig? Waarom maakten in de 15de eeuw in Vlaanderen de zogenaamde Vlaamse Primitieven als Jan van Eyck, Rogier van der Weyden, Hugo van der Goes en Hans Memling de prachtigste werken? Kort door de bocht geformuleerd omdat ze voor een rijke burgerij konden werken en als kunstenaar niet meer alleen van opdrachten van de kerk afhankelijk waren. En geldt datzelfde niet ook voor de opkomst van de Renaissance in Florence? Ook in die 15de eeuw.
Tot volgende week.
Zoveel tekeningen van da Vinci had ik nog nooit bij elkaar gezien. Verbazingwekkend wat er na zo’n zes eeuwen allemaal nog is overgebleven. Want die krabbels, schetsen en wat meer uitgewerkte ontwerpen waren in feite vooral voorstudies. Maar wat een kracht, wat een kunde, wat een artistiek vermogen! Elk stukje leeg papier gebruikte hij. Met tekst, vaak in spiegelschrift, en tekeningen door elkaar heen. Opvallend hoe ongelooflijk klein en nauwkeurig sommige tekeningen zijn! Leonardo moet er letterlijk met zijn neus bovenop hebben gezeten. Zou ie soms wat bijziend zijn geweest? Hoe kun je anders zo tekenen? Zou daar ooit onderzoek naar zijn gepleegd?
TOOS&ART 