Weer met de billen bloot bij het steendrukken

Afslag 3 Borgerhout, de Antwerpse Ring, een afslag die ik de komende tijd vaker ga nemen. Want ik heb, in samenwerking met mijn galerie Quadrige in Nice, een paar steendrukprojecten op stapel staan . Waarvoor ik aan de slag ga met Hans van Dijck. En die heeft dus zijn steendrukatelier in Antwerpen, in die wijk Borgerhout.

in het steendrukatelier van Hans van Dijck

Steendrukken? Wat is dat? Of ‘wat is dat ook al weer’? Tja, dat krijg je als een prachtige grafische techniek, in de 19e eeuw uitgegroeid tot DE TECHNIEK voor o.a. de vermenigvuldiging van muziekbladen, handgeschreven toneelstukken en tekeningen, in het verdomhoekje is gedrukt. Door alle offset en digitale geweld. Dan krijg je dat het begrip litho (Grieks voor steen) ineens is geconfisqueerd  door de fotografiebranche. En dat een steendruk in het Engels een stone lithograph is geworden. Letterlijk vertaald een steen-steendruk. Slaat nergens op natuurlijk!

Maar er zijn gelukkig nog steeds kunstenaars die de lithotechniek omarmen, zoals ‘ik zei de gek’. Waardoor er ook nog steeds steendrukkers zijn die deze prachtige oude en ingewikkelde techniek van hun oude leermeesters hebben doorgekregen. Wat je noemt een mooie kruisbestuiving.

Terug dus naar Borgerhout en Hans van Dijck. Voor mij geen onbekende. Want ooit assisteerde Hans mijn meestersteendrukker Rudolf Broulim in diens atelier in Ekeren (bij Antwerpen). Daarna ondersteunde hij mij bij het creëren van een serie monoprints voor mijn grote expositie ‘TOOS, de ontdekkende mens’ in Fort Rammekens. Het eeuwenoude zeefort in Ritthem, vlak bij Vlissingen, in 2011.

2011, in het atelier Daglicht in Eindhoven bezig met het maken van een serie monoprints, met Hans van Dijck erbij voor een extra paar handjes

Van die samenwerking heb ik nog een veel bekeken video staan op mijn YouTube-kanaal: ‘The Magic of the Monoprint‘.

de ruimte in Fort Rammekens met de serie monoprints tijdens de expositie ‘TOOS-de ontdekkende mens’

Nu is Hans én leraar aan de academie in Brussel én heeft hij zijn eigen steendrukatelier. De meestersteendrukkers die mij heel wat keren terzijde hebben gestaan, zijn er namelijk mee gestopt. Ernst Hanke in Zwitserland: met pensioen! Rudolf Broulim in Ekeren: met pensioen!

in Zwitserland, samen met Ernst Hanke bezig in zijn grote steendrukpers

overleg met Rudolf Broulim in zijn steendrukatelier in Ekeren

een ontroerend moment voor mij, een onverwacht bezoek van Rudolf in het steendrukatelier van Hans van Dijck

Je kunt je ook bijna niet meer voorstellen dat er ooit galerieën waren die bestonden van het uitbrengen van telkens weer opnieuw steendrukoplagen van honderden stuks van bekende kunstenaars.  Maar al zijn die commerciële hoogtijdagen voorbij, er zijn nog steeds litholiefhebbers. Dus worden er ook nog steeds nieuwe gemaakt.

Als je met een voor jou nieuwe meestersteendrukker in zee gaat, is er een goeie gewoonte. Je gaat eerst samen een proef maken, om aan elkaar te wennen. Want de kunstenaar heeft natuurlijk eigen ideeën maar ook de steendrukker heeft eigen technieken en eigen gewoonten ontwikkeld. Vooraf wat aan elkaar snuiven kan daarom geen kwaad. Wordt ’t wel wat, die samenwerking? Om daarachter te komen is het maken van zo’n proefsteendruk in kleine oplage een prima manier. Vandaar onlangs die eerste keer afslag 3 Borgerhout.

overleg met Hans bij de nog lege steen voor de proefsteendruk

De proefsteendruk gaat er eentje worden in twee kleuren, in twee drukgangen dus. Over de teken en schildertechnieken op de steen en bijbehorende chemische druk-geheimen ga ik ’t nu niet hebben, dat komt een andere keer wel. Maar een foto van de eerste opzet om nieuwsgierig te maken, kan natuurlijk geen kwaad.

de eerste aanzet voor de nieuwe steendruk, het uiteindelijke resultaat wordt eind augustus wereldkundig gemaakt

Eind augustus onthul ik het definitieve resultaat. Want op zondag 4 september staat onze onvolprezen Kunst-& Cultuurroute Middelburg in het teken van de grafiek. Een mooie gelegenheid toch om juist dan die nieuwe steendruk ten doop te houden en te koop aan te bieden? Maar voor ’t zover is, heb ik die afslag 3 al wat vaker genomen.

En die steendrukprojecten met Galerie Quadrige in Nice? Dat worden natuurlijk andere verhalen. Tot volgende week.

TOOS

To steendruk or not to steendruk, that’s the question

in het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard

 Een paar weken geleden zat ik in het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard te praten met de directeur Maarten Kentgens. Om twee vliegen in één klap te slaan. Want al een hele poos loop ik rond met het idee om weer eens een paar steendrukken te maken op de grote pers in het museum, waarover straks meer. En er loopt nu een prachtige expositie over een van de bekendste steendrukkunstenaars ter wereld, Alfonse Mucha (1860-1939). Wie kent ze niet? De affiches die de grondslag legden voor de Art Nouveau in Parijs.

Heel wat kamers werden ermee versierd toen in de jaren 1960/70 het Nederlandse bedrijf Verkerke Reproducties begon met de verkoop van goedkope kunstposters. Over de hele wereld vond je ze, de Verkerke-posters. Zo herinnerde levensgezel zich direct dat hij op zijn Leidse studentenkamer een paar Mucha’s had hangen en dat die mogelijk nog ergens op zolder stonden. En ja hoor, daar vond hij ze! Verstopt in een hoekje. Destijds zelf opgeplakt op spaanplaat, nu behoorlijk verbleekt en ook niet echt meer geweldig toonbaar. Kijk maar.

Dan hangen de oorspronkelijke litho’s van Mucha er in het Steendrukmuseum heel wat frisser bij (nog tot 27 september met misschien een verlenging). Indrukwekkend zijn ze, en groot, heel groot! Ik zag gelijk mezelf al voorover gebogen staan tekenen op zo’n grote, in de pers liggende steen. Om spontaan rugpijn van te krijgen. Maar als je weet hoe de rond 1800 door Alois Senefelder ontwikkelde techniek van het steendrukken in elkaar zit, zie je ook direct het meesterschap van Mucha. Niet voor niets werd hij al heel snel beroemd met zijn eerste litho’s.

Met de Franse Sarah Bernhardt (1862-1923) als onderwerp. De beroemdste toneelspeelster van haar tijd, de femme fatale met vele minnaars, de vrouw die altijd opnieuw meer uitgaf dan ze aan francs verdiende en de doorzetster die op oudere leeftijd nog een aantal jaren doorspeelde nadat er bij haar een been had moeten worden afgezet.

Een aantal van Mucha’s steendrukken met daarop Bernhardt in diverse van haar vele hoofdrollen, zelfs ook als man, hangen in Valkenswaard. Wereldiconen van de steendruktechniek zijn dat. Sarah hield er zelf ook altijd een aantal achter om ze later aan verzamelaars te verkopen. Een leuk spaarpotje  als ze weer eens in geldnood zat.

een aantal steendrukken met Sarah Bernhardt als onderwerp

Sarah in de mannelijke hoofdrol van Lorenzo de Medici in het stuk Lorenzaccio (1896)

Maar er hangt veel meer van Mucha. Echte reclameposters bijvoorbeeld. Want vooral daarvoor werden die steendrukken gebruikt. Hoe moest je namelijk anders reproduceren op grote schaal en op groot formaat? Daarom golfde in het begin van de 19e eeuw de steendruktechniek als een revolutie over Europa. Eindelijk een manier om muziekbladen vol noten te reproduceren in plaats van ze altijd maar weer met de hand te moeten schrijven! Eindelijk een manier om in grotere oplage kranten van tekeningen te voorzien! En ook een manier waarmee kunstenaars uit de voeten konden om de prachtigste kleurenlitho’s te creëren. Zoals die beroemde afbeeldingen van Toulouse-Lautrec en ook Mucha. Maar ook een techniek die spijtig genoeg wat in het verdomhoekje van de kunst terecht is gekomen. Voor velen te ingewikkeld, te moeilijk! Maar ik hou ervan!

dav

dav

Op de academie had ik wel wat ervaring opgedaan met het steendrukken, maar dat was niet echt om over naar huis te schrijven. Veel te zwaar om te sjouwen, die stenen. Meer iets voor échte mannen. Maar later ben ik er verslingerd aan geraakt. Door mijn ervaringen bij meestersteendrukker Ernst Hanke in Zwitserland. Waar ik weer terecht kwam door mijn kunstbroeder Poen de Wijs waarover ik hier vorige week nog schreef (vergeet je niet om hem te tippen voor de Galerie der Onsterfelijken?).

Sindsdien heb ik er al aardig wat gecreëerd. Eerst bij Ernst, later in Rudolf Broulim’s steendrukatelier in Ekeren bij Antwerpen en een paar jaar geleden met Gertjan Forrer op die gigantische lithopers in het Steendrukmuseum.

peinzend bij die grote pers in het Steendrukmuseum

enkele jaren geleden voorovergebogen aan het werk in die pers

meestersteendrukker Gertjan Forrer legt mijn steen in de pers voor de 1e drukgang van een nieuwe litho

Dat laatste wil ik graag nog eens herhalen. Want bij mijn galerie Quadrige in Nice heb ik nog een afspraak lopen voor een expositie waar een paar speciale, nog te maken steendrukken aan zijn gekoppeld. Vandaar dus mijn afspraak met directeur Maarten Kentgens. Dit steendrukverhaal krijgt dus beslist een vervolg. Oh ja, dat mijn litho’ in de collectie van het Steendrukmuseum zijn opgenomen, ligt natuurlijk voor de hand. Tot volgende week.

TOOS

Hoe een bezoek aan het Steendrukmuseum in Valkenswaard leidde tot een foto in het Madrileense Thyssen-Bornemisza Museum

het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard

Het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard draag ik een warm hart toe. Niet voor niets hebben ze daar de complete verzameling steendrukken die ik in de loop der jaren maakte. En niet voor niets maakte ik er vorig jaar op de grote pers hun jaarlijkse relatiegeschenk-steendruk. Algemeen directeur Frank van Oortmersen en technisch directeur Cees van Rooij zijn dus voor mij beslist geen onbekenden. Vandaar ook dat ze vorig jaar september te gast waren op het grote feest dat levensgezel en ik toen gaven in verband met de combinatie van enkele mooi afgeronde getallen in ons beider levensfase. Daar ook begint eigenlijk dit verhaal.

Het kwam al vaker ter sprake dat mijn met pensioen gaande meestersteendrukker Rudolf Broulim uit het Belgische Ekeren mij toen een prachtig geschenk aanbood. Ik mocht voor alle feestgangers van toen bij hem nog een litho maken op zijn steendrukpers. Een pers die nu waarschijnlijk al naar China is verhuisd. Want daar willen ze aan hun academies graag alle ins en outs van die prachtige techniek van het steendrukken gaan beheersen. Maar dat is een heel ander verhaal.

overhandiging van de feeststeendrukken aan Frank (links) en Cees (rechts)

Frank en Cees als persoon hadden die feeststeendruk nog van mij tegoed. En natuurlijk moest mijn collectie bij het museum er ook mee worden aangevuld. Die behoort vanzelfsprekend wel compleet te blijven. Daarom was ik een paar weken geleden te gast in Valkenswaard. Dat kwam mooi uit want zo kon ik ook nog de tot 4 oktober lopende expositie over Vincent van Gogh bewonderen. Het is namelijk 125 jaar geleden dat Van Gogh (1853-1890) overleed. Daar wordt op meer dan 30 locaties door heel Europa uitgebreid aandacht aan gegeven onder de noemer “Van Gogh 2015, 125 years of inspiration”. Met Valkenswaard al één van die locaties.

Maar Van Gogh en het Steendrukmuseum? Is dat een voor de hand liggende combinatie? Natuurlijk bracht hij een tijd door in Nuenen, vlak in de buurt van Valkenswaard. Maar steendrukken? Ja, inderdaad, steendrukken! Want in die tentoonstelling “Vincent van Gogh als graficus” blijkt dat een van de onderbelichte aspecten in zijn kunstleven te zijn. Het Nederlands Steendrukmuseum laat daar nu veel meer licht op schijnen in samenwerking met niet de minste kunstinstituten. Het Van Gogh Museum, het Rijksprentenkabinet, het Kröller-Müller Museum en het British Museum.

Het is mooi dat dit gebeurt want hoeveel mensen zouden nu weten dat hij heeft geprobeerd zich in de techniek van het steendrukken te verdiepen? Of dat hij er zelfs ook nog een paar heeft gemaakt. Eén zelfs van een voorstudie van hem voor zijn beroemde De Aardappeleters. Ongedurig als hij was, gunde Vincent zich uiteindelijk niet de tijd om zich voldoende in de lithotechniek te verdiepen. Maar toch is er op 16 april 1885 in Eindhoven wel kleine oplage van die litho van De Aardappeleters gemaakt. Heb je er zo een, dan heb je natuurlijk goud in handen. En ik heb er nu een! Jammer genoeg geen oorspronkelijke, dat moet er wel gelijk bij. Maar eentje die heel recent is gemaakt. Dankzij dat Steendrukmuseum. Met speciale technieken heeft Gertjan Forrer, de meestersteendrukker waarmee ik vorig jaar ook samenwerkte in het museum, de oorspronkelijke litho weer opnieuw op steen gezet om er een nieuwe oplage mee te maken. 130 Jaar nadat Vincent dat deed. Van die oplage kreeg ik een exemplaar als cadeau mee naar huis van Frank en Cees. Echt een heel mooi cadeau!

overhandiging van De Aardappeleters door Frank en Cees

Wat wil nu vervolgens het toeval? Op maandag liep ik rond in dat intieme Nederlandse Steendrukmuseum in Valkenswaard en zag daar dus die litho van De Aardappeleters. Op donderdag liep ik rond in het indrukwekkende Thyssen-Bornemisza Museum in Madrid. Daar waar een gigantisch rijke Duitse familie hun gigantisch rijke particuliere kunstcollectie toont. Eén van de grootste, zo niet de grootste ter wereld. En wat zag ik daar? Die steendruk van De Aardappeleters. In een museum vol met schilderijen van de middeleeuwen tot in de 20ste eeuw was dat het enige aanwezige grafische kunstwerk.

steendruk De Aardappeleters in het Thyssen-Bornemisza Museum in Madrid

Wonderbaarlijk toch? Nu één keer, nou vooruit, twee keer raden waarover dit blog de komende keer gaat. Tot volgende week.

TOOS

En zo is ’t gekomen!

Als de vader van mijn levensgezel niet een gezin had gekend waarvan een zoon woonde in de Adelheidstraat in Den Haag had dit stukje er heel anders uitgezien. Want dan was Poen de Wijs niet de buurman geworden van levensgezel toen die zich in die Adelheidstraat vestigde. Poen was een zeer getalenteerde fijnschilder, één van de beste van Nederland. Was! Want vorig jaar overleed hij, veel te vroeg. Door dat buurmanschap leerde ik Poen kennen als vriend en kunstgenoot die altijd bereid was om zijn kennis te delen. Met uiteindelijk als gevolg het steendrukje hieronder.

feeststeendruk 1

Want toen ik op zoek was naar een goeie steendrukker kwam Poen met de suggestie “ga naar Ernst Hanke in Zwitserland”. Ik had in 1995 al eens een steendruk gemaakt in het atelier van de bekende Piet Clement in Amsterdam. Daar waar bijvoorbeeld  Jan Cremer en Lucebert kind aan huis waren. Maar mijn manier van werken paste daar niet. Een 5-kleurensteendruk maken op vijf verschillende stenen? No way, veel te onnauwkeurig! Dus toen Poen me vertelde dat Ernst Hanke dat allemaal op één steen kon, was een afspraak met Ernst snel gemaakt. De treinreis naar zijn atelier in Ringenberg zal ik niet licht vergeten. Van de ene vertraging in de andere, dus onverwachte overstappen, en pas midden in de nacht op de eindbestemming. Maar de samenwerking met Ernst was perfect. In de jaren daarna volgden nog meer steendrukken, zowel opdrachten als litho’s die ik voor mijzelf maakte. Wel ging ik dan met de auto! Heen zonder en terug met steendrukken. Over de Zwitserse douane, Zwitserland is ten slotte geen EU-land, zal ik ’t nu maar niet hebben. Dat is een heel ander verhaal.

samenwerkend met Ernst Hanke in zijn grote steendrukpers

Maar Hanke ging er mee stoppen. Het was mooi geweest. En de populariteit van de steendruk was duidelijk over zijn hoogtepunt heen. Erger nog, de verkoop stortte jammer genoeg helemaal in door de opkomst van digitale kunstreproductietechnieken. Ook weer een verhaal apart. Dus hoe ging Toos nu nog litho’s maken? Heer Bommel had dan Tom Poes als listverzinner. Maar dit was werkelijkheid en geen stripverhaal. Via via kwam ik ten slotte uit bij een andere meestersteendrukker, Rudolf Broulim. Oorspronkelijk afkomstig uit, toen nog, Tsjecho-Slowakije, al jaren leraar aan de kunstacademie in België, met een eigen steendrukatelier in Ekeren bij Antwerpen en ook werkend met die éénsteentechniek.  Een geheel andere persoonlijkheid dan Ernst. Maar ook met hem kon ik het heel goed vinden. Dus volgde er weer een jarenlange samenwerking met als voordeel dat de afstand Middelburg-Ekeren ietsje korter is dan die van Middelburg naar Zwitserland.

vooroverleg met Rudolf Broulim over de feeststeendrukken

de steendrukken staan te drogen

En toen wilde ook Rudolf er mee gaan stoppen. Het pensioen lonkte. Maar niet zonder mij nog een mooi afscheidscadeau te geven. Vorig jaar september, tijdens een groot feest dat levensgezel en ik hadden georganiseerd vanwege allerlei mooie leeftijdsgetallen. Ik mocht bij hem nog een laatste litho maken. Bedoeld als herinnering voor alle 140 feestgangers aan een onvergetelijke avond. Dat hebben we tijdens dat feest dus ook luid en duidelijk aan een ieder verkondigd. Zo duidelijk zelfs dat ik kort geleden nog een mailtje kreeg van een toen aanwezige die heel nieuwsgierig was naar de stand van zaken rond die feeststeendruk. Het heeft inderdaad ook even moeten duren.  Want Rudolf was druk bezig allerlei pensioenzaken rond zijn atelier af te wikkelen. Zoals bijvoorbeeld het verkopen van zijn grote pers naar China. Want de Chinezen kopen niet alleen wereldwijd grote bedrijven op, maar ook mooie, oude, grote steendrukpersen. Zij hebben daar voor de steendruktechniek nu veel meer belangstelling dan wij hier in Europa.

feestgangers op de tweede etage achter de balustraden

Het duurde dus even voor Rudolf voor mij een steen kon prepareren. Een steen zelfs, zo bleek, waarop ik twee litho’s van A4-formaat kon maken. Altijd makkelijk nietwaar, als zo’n kunstwerk over de post moet worden verstuurd. Want natuurlijk is ’t heel leuk om de feestgangers persoonlijk een exemplaar te overhandigen als dat logistiek goed uitkomt. Maar ja, ze wonen verspreid over het hele land. Dus ik zal toch hier en daar de ouderwetse post moeten gebruiken.

feeststeendruk 2

Resten nog twee vragen. Eén. Wie wordt mijn volgende meestersteendrukker? Want dat steendrukken is toch veel te leuk om niet meer te doen, na  al die ervaringen met een paar van de echte grote Europese meesters. De tijd gaat het leren. En twee. Stel nu eens dat levensgezel niet in die Adelheidstraat terecht was gekomen en ik Poen de Wijs niet had leren kennen. Zouden dan ooit twee feeststeendrukken zijn ontstaan in het atelier van Rudolf Broulim? Van het een komt het ander, maar of daar logica in zit? Tot volgende week.

TOOS

Terug naar Ekeren

“Nou, dat was dan de laatste keer”, zo dacht ik, toen ik vorig jaar naar buiten stapte en de deur in de Pastoor Goedschalkxstraat in Ekeren bij Antwerpen achter mij in het slot viel. De laatste keer dat ik die licht schuifelende tred van Rudolf had gehoord bij die klassieke muziek zachtjes op de achtergrond. En met het uitzicht op de groene binnentuin, zittend op die bekende stoel aan die bekende tafel met een dikke, platte, rechthoekige Solnhofener kalksteen voor me met een potje speciale tusche ernaast. Want, zo meldde ik destijds, mijn meestersteendrukker Rudolf Broulim ging er mee stoppen. Het was mooi geweest, hij ging met pensioen en zijn steendrukatelier ontmantelen. Gewoon nog even een paar kleine klusjes en dan was ’t gedaan.

Maar toen was hij vorig jaar september met zijn Marie te gast op het grote feest dat mijn levensgezel en ik gaven voor zo’n 140 mensen in mijn Middelburgse pakhuis.

nog een paar impressies van dat feest

Een feest waarvoor we nog steeds complimenten krijgen als we feestgangers van toen weer spreken. Een van de mooiste complimenten kregen we al op die avond zelf. Van Rudolf. “Toos”, zo sprak hij met zijn licht Vlaamse accent, “deze avond verdient een cadeau. Jij komt bij mij helemaal gratis en voor niks nog één keer een steendruk maken die je dan aan alle gasten van deze grandioze avond kunt toesturen als speciale herinnering. We moeten alleen nog even bekijken wanneer dat kan gaan gebeuren vanwege dat uitruimen van mijn atelier.”

Dat uitruimen is dus nog niet afgerond. Eigenlijk staat het wel vast dat een aantal van de steendrukpersen naar een academie in China gaan. Daar willen ze graag de steendruktraditie voortzetten die in Europa, net zoals Rudolfs atelier, aan onttakeling onderhevig is. Maar de bureaucratische molens in China draaien traag. Regeltje hier, stempeltje daar, vergunningkjes, nog meer belangrijke ambtenaren, ach, eigenlijk de bekende riedel.

vooroverleg met Rudolf over de steendruk

met tusche tekenen op de steen

 Dus zat ik een dikke week geleden toch nog weer aan die tafel op die stoel in Ekeren. Met die klassieke muziek zachtjes op de achtergrond. Met de vertrouwde licht schuifelende tred van Rudolf op de ateliervloer. En met uitzicht op een nog kale binnentuin want de lente liet wat langer op zich wachten dan ons verlangen daarnaar. Overigens wel met vlak voor mijn neus de musjes en de vinkjes die zich tegoed deden aan van die voedselbolletjes in netjes in de boom. Want Marie en Rudolf zorgen goed voor die gevederde vriendjes. Net zoals Rudolf ook altijd goed zorgt voor mij. Met koffie, met zo’n dikke Solnhofener kalksteen weer voor mijn neus en een potje van zijn zo speciale tusche ernaast. Plus natuurlijk de penselen en de speciale lithopotloden. Ik was weer helemaal blij.

En die steendruk? Dat worden twee verschillende afbeeldingen. Het onderwerp ervan? Natuurlijk dat feest waaruit deze geste van Rudolf voortkwam. Een kleine video impressie staat hierboven.

Wanneer ze klaar zijn, hoor ik vragen. Tja, dat zal mee worden bepaald door die Chinese bureaucratie en de ambtenaren van Ekeren. Want voor de ontruiming van het atelier moet de Pastoor Goedschalkxstraat worden afgesloten, moet er een grote hijskraan komen en moeten die grote steendrukpersen vanuit het atelier aan de achterkant van het huis over die binnentuin en het voorhuis heen op een grote vrachtwagen worden getakeld.  Ook nog Vlaamse bureaucratie dus. Maar ik houd jullie op de hoogte. Tot volgende week.

TOOS

Van de atelierstilte naar de museumdrukte

Zo zit je dagen achtereen in je uppie in het atelier in je eigen wereld en zo zit je ineens tussen het museumpubliek te werken. Zo sta je dagen in alle stilte achter je ezel in Middelburg of Nice en zo zit je achter een steen te midden van het geroezemoes van de bezoekers in het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard. Een overgang? Dat kun je wel stellen!

met Gertjan Forrer de 1ste tekening bekijken

Maar dat wist ik natuurlijk van te voren al. Ik had ten slotte zelf die afspraak gemaakt met de directie van het museum. Lees er nog maar eens de blogaflevering op na van ergens tweede helft augustus.

Ik moest namelijk voor Quadrige, mijn galerie in Nice, nog een vijfde steendruk maken voor een nieuwe Franstalige uitgave van Homerus’ Odyssee. Vier had ik er al gemaakt. Op één steen. Bij Rudolf Broulim in Antwerpen.  Maar Rudolf, 68 jaren oud, vond het ,volkomen terecht ,tijd om te stoppen. Dus, Tom Poes, verzin een list. Die kwam tot stand met het Steendrukmuseum in Valkenswaard. Daar vonden ze ’t heel prettig als ik voor hun een relatiegeschenk zou maken op hun grote steendrukpers ,in samenwerking met hun meestersteendrukker Gertjan Forrer. Twee vliegen in één klap dus. Zij hun relatiegeschenk en ik mijn Odyssee-steendruk. Ook weer op één steen. Of eigenlijk drie vliegen in één klap. Want op die steen was ook nog ruimte voor een derde steendrukje voor mijzelf.

de steen wordt in de pers gelegd

de 1ste drukgang wordt gedraaid

bezig met de 2de tekening

Dus daar zat ik dan afgelopen zaterdag. In het atelier van het museum. Met een grote lege steen voor me. En met de al genoemde Gertjan Forrer met wie ik voor de 1^ste keer ging samenwerken. Dat is altijd spannend. Want ik weet zo langzamerhand wel dat elke meestersteendrukker zijn eigen manieren, technieken, materiaalgebruik en trucjes heeft. Ik had Gertjan al eerder ontmoet bij de voorbesprekingen en had er daardoor beslist alle vertrouwen in dat ’t ging lukken. Heel leuk was dat ik dit weekeinde van hem hoorde dat zijn vader ook steendrukker was geweest en onder andere had gewerkt in een Zwitserse steendrukkerij. Daar waar ook ene Ernst Hanke zijn opleiding had gehad. En laat ik nou die Ernst Hanke weer goed kennen omdat ik in zijn atelier in Zwitserland een aantal keren litho’s heb gemaakt. Dan kies ik ook nog voor de 1^ste drukgang van mijn litho een basiskleur  blauw die de naam Forrer-blauw blijkt te hebben. Heeft de vader van Gertjan die kleur ontwikkeld! Hoe klein is de wereld dan ineens weer.

belangstellenden rond de pers

uitleg over de techniek

Zo leert een mens dus nog eens wat. Bijvoorbeeld ook dat een beetje schapenvet door de steendrukinkt die inkt steviger op de steen doet pakken. En dat je voor bepaalde gunstige effecten rustig de vlam van een brander op die steen kunt zetten.

met de brander op de tekening

Het is nu, na drie dagen werk, maandagavond en morgen leggen we de laatste handjes aan de litho’s. Maar het leek me toch leuk hierover al vast iets te vertellen en dat te illustreren met foto’s.  En wil je bewegende beelden zien bij het maken van een steendruk? Kijk dan maar eens naar het hierboven ingebouwde filmpje”RENAISSANCE, birth of a stone litograph” op mijn YouTube-kanaal  (link http://youtu.be/FllnbULjCqY). Trouwens, ook op Facebook hebben bezoekers van het afgelopen weekeinde het nodige neergezet. Tot volgende week.

TOOS.

www.toosvanholstein.nl

http://www.toos.biz/

YouTube http://bit.ly/ij4Pag

Facebook http://www.facebook.com/TOOSvanholstein

Odysseus here, Odysseus there, Odysseus everywhere

toegang van hoofdbastion naar tentoonstelling “Odyssee”

Hebben we in fort Rammekens “O die zee” en mijn expositie “Odyssee”, hebben ze in Scheveningen in augustus ineens “Oh die zee”. Een audiowandeling door Scheveningen, ook gebaseerd op dat epos van Homerus. Krijg je tijdens die wandeling op je koptelefoon drie van Odysseus’ avonturen te horen. Zeg maar eens dat Homerus niet populair is!

Mijn galeriehouder in Nice, Jean Paul Aureglia van Galerie Quadrige, heeft dat dus haarfijn aangevoeld toen hij begon met een nieuwe uitgave van de Odyssee en mij daar ook bij betrok. Om een vijftal steendrukken te maken als illustratie bij enkele van de vele avonturen van Odysseus. Vier daarvan heb ik al klaar. Gemaakt in het atelier van Rudolf Broulim bij Antwerpen. Ik schreef daarover al eens in dit blog. Maar Rudolf vond dat hij met zijn 68 jaar zijn persen wel eens mocht laten stoppen. Dus stond er, zogezegd, nog één steendruk in de wacht.

met Rudolph Broulim aan het werk in zijn atelier bij Antwerpen

Nu heb ik goede contacten met het Nederlands Steendrukmuseum in Valkenswaard. Ik draag dat museum een heel warm hart toe. Want onder de inspirerende leiding van directeur Frank van Oortmersen en technische man Cees van Rooij houdt het de steendruktechniek levend  voor een breed publiek. Niet voor niets heb ik een collectie van mijn steendrukken aan het museum geschonken. Ook wordt hun grote steendrukpers nog regelmatig gebruikt om nieuwe litho’s te maken. Daarvoor komt dan steendrukker Gertjan Forrer over uit Amsterdam.

overleg met Gertjan Forrer, Cees van Rooij en Frank van Oortmersen

Dus toen ik kwam met het voorstel die vijfde Odyssee litho in het museum te drukken, was men gelijk enthousiast. Zeker toen ter sprake kwam dat ik dan gelijk ook mooi een relatiegeschenk voor het museum kon maken. Want met een beetje goeie wil kan dat namelijk op dezelfde steen. Als die steen en bijbehorende soort papier maar groot genoeg zijn.

allemaal blij

We hebben dus direct een afspraak gemaakt. Voor zaterdag en zondag 27/28 september. Want dan is net op vrijdag 26 september een nieuwe expositie geopend. “DE EERSTE WERELDOORLOG in steendruk”. Wat is nu mooier dan de museumbezoekers in dat eerste openingsweekeinde live het steendrukken mee te laten maken? Met Gertjan Forrer en Toos van Holstein aan het werk.

de grote steendrukmachine in het Steendrukmuseum

Ik verheug me er op. Alhoewel ’t natuurlijk wel spannend is als er zoveel mensen mee kunnen kijken. Gelukkig ken ik die gigantische steendrukmachine wel aardig. Want in Zwitserland heb ik diverse keren op net zo’n machine kunnen werken. Overigens is dat al weer wat jaartjes geleden. Want ook Ernst Hanke, één van de beste meestersteendrukkers in Europa, heeft zijn machine stopgezet. Digitale technieken nemen de macht over. Maar in Nederland hebben we gelukkig nog dat Steendrukmuseum (http://www.steendrukmuseum.nl) . Zet het weekeinde van 27/28 september maar in je agenda. Tot volgende week.

TOOS

www.toosvanholstein.nl

http://www.toos.biz/

YouTube http://bit.ly/ij4Pag

Facebook http://www.facebook.com/TOOSvanholstein

Sint met Piet? Sint zonder Piet?

Toen Sint Nicolaas nog jong was, kon hij zijn wonderen wel verrichten zonder speciale hulp. Maar nu, op gezegende leeftijd, kan hij daarbij wel wat extra handjes gebruiken. Zeg nou zelf, als witharige en baardige over daken rijden op een schimmel en ook je mijter nog ophouden, is niet aan een ieder gegeven. Dan is ’t toch wel handig één of meerdere Zwarte Pieten bij je te hebben om ongelukken te voorkomen. Het is zelfs al een wonder dat hij nog kàn paardrijden. Ga maar na. In de 4de eeuw al bisschop van Myra, het huidige Turkse Demre. Wie zou er nog zo goed in conditie zijn na al die eeuwen?

En die wonderen toen hij nog jong was? Naar aanleiding van zijn levensbeschrijving in de middeleeuwse  Legenda Aurea heb ik daarvan een paar verbeeld in steendrukken, zonder Zwarte Piet erbij dus. Gemaakt in samenwerking met meesterdrukker Rudolf Broulim. Toevallig schreef ik vorige week al iets over hem.

Die litho’s komen in een nieuwe Franstalige uitgave van die Legenda Aurea, de Légende Dorée, bij de levensbeschrijving van onze nationale heilige.

Want heilig mag je toch wel worden als je kindjes redt uit het vuur. Of ze zelfs weer tot leven brengt nadat ze, in stukken gesneden, ingepekeld in een ton zaten. Zo wordt je vanzelf wel beschermheilige voor kinderen.

Maar ook voor zeelui is hij de beschermpatroon. Verscheen hij niet in eigen persoon en hielp hij niet de storm te bedaren toen zeelui om zijn hulp baden omdat hun schip dreigde te zinken?

En voorkwam hij niet dat de drie dochters van een arme vader in de prostitutie belandden omdat vader geen bruidschat voor ze had? Want wat kon je in die tijden als ongetrouwde vrouw anders doen voor de kost? Maar Sint Nicolaas voorkwam dat door stiekem drie buidels met gouden munten door een raam van hun huis naar binnen te gooien. Dus werd onze goede Sint zo ook nog beschermheilige van ongetrouwde vrouwen en prostituees.

Dit zijn trouwens  maar een paar van de mirakels die hij destijds verrichtte. Kom daar tegenwoordig nog eens om, zulke grootse wonderen! Daar kunnen degenen die de laatste tijd door Rome heilig werden verklaard echt niet aan tippen.

 

Ik kan me dus heel goed voorstellen dat Sinterklaas er op z’n oude dag, ergens in de loop van de 19de eeuw, een hulpje bij kreeg in de figuur van Zwarte Piet. En zou zo’n aardige man die hulp als slaafje gebruiken? Kom nou toch! Trouwens, elders wordt hij weer bijgestaan door anderen. Knecht Ruprecht in Duitsland, Pére Fouettard in Frankrijk of Krampus in Zwitserland. Overwerkt zullen zijn hulpen dus niet kunnen raken, zodat de Arbodienst ook niet hoeft te klagen.

Een plezierige Sinterklaas toegewenst en tot volgende week.

TOOS

http://www.toosvanholstein.nl

http://www.toos.biz/

YouTube http://bit.ly/ij4Pag

Een eindigende traditie?

 Nee, natuurlijk niet die van Sinterklaas en Zwarte Piet. Die zit zo diep geworteld in onze cultuur, die blijft nog heel lang. Ook met Zwarte Piet erbij. Daarin geloof ik heilig. Ik bedoel hier de traditie van de nieuwjaarssteendruk van Rudolf Broulim. Die is een ietsje minder bekend dan die van onze Sint Nicolaas, maar toch óók heel leuk. Zeker voor degenen die er mee te maken hebben. Waaronder ik dus.

Regelmatige lezers van dit blog “TOOS&ART” weten ‘t, ik werk al een aantal jaren samen met Rudolf Broulim in zijn steendrukatelier te Ekeren aan de noordkant van Antwerpen. Heel wat steendrukken heb ik daar gemaakt in samenwerking met deze zeer ervaren meestersteendrukker van de oude garde. Niet alleen litho’s voor mijzelf maar ook voor zeer gelimiteerde Franse uitgaven van de Ilias en Odyssee van Homerus en de Légende dorée. En ook dat nieuwjaarssteendrukje dus. Dat is een mooi gebaar van Rudolf voor “zijn kunstenaars”. Waarbonder bijvoorbeeld Jan Decleir. Bij ons vooral bekend als acteur in films als Mira, Karakter en Kruistocht in spijkerbroek. Maar in België ook als beeldend kunstenaar. Wij krijgen dan ieder een stukje ter grootte van een ansichtkaart ter beschikking op een grote steen om daar een eigen ontwerp op te maken. In de loop van december  wordt dat in ’t zwart 100x doorgedraaid op de steendrukpers. Zo krijg ik dan honderd originele kunstwerkjes van eigen hand cadeau waarmee ik aan het begin van het nieuwe jaar vrienden en goeie relaties blij kan maken.

Ik heb hier voor de nieuwsgierigen nog een filmpje ingebouwd over het ontstaan van zo’n steendruk  (ook te zien op YouTube met de link http://youtu.be/FllnbULjCqY).

Maar aan alles komt een eind. Want Rudolf gaat er mee stoppen. Op zijn leeftijd, met een lang werkzaam leven achter zich, heeft hij dat ook beslist verdiend. Maar jammer genoeg heeft hij geen opvolger. Steeds minder kunstenaars werken met die prachtige lithotechniek, waardoor er met het steendrukken hooguit nog droog brood is te verdienen. Veel steendrukpersen worden nu zelfs verkocht aan kunstacademies in China, waar de lithografie juist in opkomst is. Natuurlijk blijven er, verspreid over Europa, nog wel wat ateliers over met nieuwe bevlogen steendrukkers aan het hoofd. Maar de oude garde die het vak werkelijk tot in de vingertoppen beheerst, sterft langzaam aan uit.

Overigens, we hebben in ons land in Valkenswaard  nog wel het zeer interessante Nederlands Steendrukmuseum. Onder de bezielende leiding van directeur Frank van Oortmersen en zijn team wordt daar met speciale exposities en demonstraties “de steendruk” in al zijn facetten meer dan levend gehouden. Echt de moeite waard (www.steendrukmuseum.nl).

Een paar dagen geleden zat ik in Ekeren dus waarschijnlijk voor het laatst gebogen over een steen om daar op mijn eigen stukje mijn nieuwjaarsafbeelding te maken. Hoe die eruit ziet? Dat blijft nog geheim. En wie ‘m gaan krijgen? Ook dat blijft natuurlijk nog geheim tot ergens in januari. Wel kan ik al vast verraden dat ie dit keer een heel speciaal doel heeft. Maar welk doel? Inderdaad, ook dat blijft nog geheim. Tot volgende week.

TOOS

www.toosvanholstein.nl

www.toos.biz

YouTube http://bit.ly/ij4Pag

Tweeduizendendertien?

We zitten in het jaar 2013. Alhoewel? De Chinese en Joodse jaartelling vertellen heel iets anders. Zo’n getal is dus maar betrekkelijk. Maar ach, van goeie tradities moet je niet afstappen. Vandaar ook het steendrukje dat ik als nieuwjaarswens naar bijna 100 adressen stuurde. Ik schreef er al over in een vorige aflevering. Nu kan ik wel onthullen wat voor afbeelding het is. Samen met de bijbehorende tekst staat de afbeelding dus hieronder  ook in “TOOS&ART”.

“Het kunstgen is nog niet gevonden, maar het bestaat vast wel. Want kunst zit in ons allemaal. Kunst verbroedert. Kunst roept heftige discussies op. Kunst reikt van het pure conceptuele tot het “zigeunerjongetje met de traan”. Kunst wordt in de politiek wel eens onderschat. Kunst wordt op de veiling wel eens overschat. Een wereld zonder kunst is een arme wereld. Kunst in al haar facetten verrijkt ons leven. Laten we met z’n allen dat vooral zo houden.

In 2013 zal ik weer proberen daaraan mijn steentje bij te dragen. Dat begint dan met dit steendrukje. Een uniek kunstwerkje, gemaakt met een techniek die dreigt te verdwijnen. Honderd drukte ik er in samenwerking met meestersteendrukker Rudolf Broulim uit Antwerpen. Eén houd ik er zelf. Deze hier hoort bij de resterende 99. Een verzamelaarsitem dus.

Wij wensen een ieder hiermee een heel goed, gezond en kunstzinnig 2013 toe.”

En direct een steengoed begin!

Op de kerst/nieuwjaarsborrel  bij galerie Peter Leen XL in Breukelen (www.galeriepeterleen.nl) werd ik volstrekt onverwacht verrast met een prijs. Elk jaar reikt Peter Leen de zogenaamde Brooklyn Gallery Award uit aan één van “zijn kunstenaars”. En dit jaar was ik dat dus! Een bekroning van een al jaren durende vriendschappelijke en zakelijke relatie met een bevlogen kunstliefhebber die van kunst zijn business heeft gemaakt. Als ik over een poosje weer eens in New York ben ga ik in Brooklyn beslist  goede sier maken met die prijs. Tot volgende week.

TOOS

www.toos.biz

www.toosvanholstein.nl

YouTube  http://bit.ly/ij4Pag

Een gelimiteerde nieuwjaarswens

Betekent die titel dat ik slechts een beperkt aantal mensen in het nieuwe jaar alle goeds toewens? Absoluut niet. Maar  ik kan er gewoon niks aan doen dat ik maar een beperkte groep over een paar weken een heel speciale nieuwjaarswens kan toesturen. En dat is de schuld van Rudolf Broulim. Wacht even, dat is helemaal fout uitgedrukt. Het is juist dankzij Rudolf dat ik bijna 100 vrienden, klanten en bewonderaars van mijn werk kan verblijden met een speciale kaart. Voor de meeste lezers spreek/schrijf ik nu waarschijnlijk in raadsels. De verklaring dus!

Die naam Rudolf Broulim zal trouwe  TOOS&ART-volgers met een goed geheugen misschien niet helemaal onbekend voorkomen. Hij is de meesterdrukker in Antwerpen zonder wie ik de afgelopen jaren niet mijn steendrukken zou hebben kunnen maken. De steendrukken bij bijvoorbeeld de Griekse  Ilias van Homerus of de Germaanse sagen uit  de IJslandse Edda of de heiligenlevens uit de middeleeuwse  Légende Dorée. Lees oude afleveringen van dit blog er nog maar eens op na. En kijk maar eens naar mijn YouTube video over het maken van een steendruk.

 

Rudolf houdt er een prachtige traditie op na. Zo tegen het einde van het jaar geeft hij de kunstenaars die hem na aan het hart liggen de gelegenheid een unieke eenkleurige steendruk te maken. Gewoon met z’n allen op een eigen stukje van een grote steen. Hoe die van mij eruit komt te zien? Ik hoop dat bijgaande foto’s niet te veel onthullen maar wel nieuwsgierig maken.

Rudolf  drukt dat mozaïek aan kunstwerken dan in een oplage van 100 op zijn grote lithopers. Zo is dus die  100 uit het begin verklaard. Maar mij zet hij zo voor een probleem. Wie ga ik zo’n origineel steendrukje sturen? Begin volgend jaar wordt dat duidelijk. Zo kan ik gelijk ook PostNL een beetje helpen in haar huidige, moeilijke bestaan.  Want kan er een wereld bestaan zonder Tante Post? Tot volgende week.

 TOOS

www.toos.biz

www.toosvanholstein.nl

YouTube  http://bit.ly/ij4Pag