Van Vernietiging tot Creatie tot Verval op z’n Kiefers

Staand voor het schilderij hierboven bedacht ik me ineens “wat ben ik toch eigenlijk een trut, waarom ben ik altijd zo voorzichtig, waarom is ’t voor mij altijd zo moeilijk iets te vernietigen tijdens het schilderen terwijl ik weet dat het wringt”. Want als ik met een schilderij bezig ben, heb ik soms de neiging om eindeloos te blijven pielen rondom een bepaald stukje dat ik eigenlijk best al goed vind maar blijft wringen in het grote geheel. Terwijl ik dat deel na lang wikken, wegen en tobben vrijwel altijd toch weg schilder/schuur/steek. Om er iets anders voor in de plaats te schilderen. Waar ik dan achteraf altijd weer gelukkig mee ben. Maar toch, altijd dat geaarzel! Kom op zeg! Zo kan ik van mezelf wel eens moe worden.Volgens mij heeft Anselm Kiefer daar beslist geen last van. Want van hem is bovenstaand schilderij dat nu hangt op ‘Bilderstreit’. Zijn grote solotentoonstelling in Museum Voorlinden in Wassenaar (nog tot 25 februari).

Over Kiefer schreef ik al vaker. Vorig jaar bijvoorbeeld over zijn wonderbaar schone tentoonstelling in het Venetiaanse Dogenpaleis. Een belevenis. Maar een nog veel grotere belevenis werd mijn bezoek aan La Ribaute in Barjac (Ardèche). Waar hij een 35 hectare groot terrein helemaal naar zijn handen zette. Met als gevolg een voor mij magische onder- en bovengrondse kunstwereld. De twee blogafleveringen daarover ( hier en hier) eindigde ik met de aankondiging van zijn komende expositie in Museum Voorlinden. En met ‘Of ik daar heen ga? Je mag één keer raden!’. Nu was ik er dus! Om opnieuw overdonderd te worden. Gelijk al in de eerste ruimte.

Anselm Kiefer, Wolfsbohne-für Paul Célan (2020)

Kiefer, Le Prométhée mal enchainé (2023)

Met natuurlijk één van die overmaatse schilderijen van hem. Maar ook met één van zijn bekende boekenkastachtige installaties. Altijd anders vormgegeven, maar ook altijd opgebouwd uit, allicht, overmaatse boekvormen van verfrommelde loden platen.

net zo’n soort installatie, dit jaar stiekum door levensgezel gefotografeerd in Barjac, want fotograferen mocht niet in Kiefers kunstwalhala daar

Want lood is niet zomaar lood voor Kiefer. ’t Is voor hem, net als voor de middeleeuwse alchemisten, een materiaal vol diepere betekenissen. Die alchemisten dachten er met scheikundige trucs letterlijk goud uit te kunnen maken, Kiefer doet dat in onze tijd figuurlijk. Dat zware, makkelijk te vervormen en in de loop van de tijd kleurveranderlijke lood past prima bij zijn zware onderwerpen. Duitse geschiedenis, Nazi-tijd, mythologie, metafysica, de betekenis van boeken, poëzie, de vergankelijkheid van alles, en nog zo een en ander. Kiefer tovert kunstgoud uit dat lood. Ook letterlijk trouwens. Of je er nou met dollar, euro of yuan tekens in je ogen naar kijkt, ’t maakt niet uit, de prijzen zijn skyhigh.

Laat nou net vorige week in het nieuws komen dat een stel begerige figuren delen uit zo’n loden installatie heeft gestolen. Vermoedelijk met als doel het lood omgesmolten door te verkopen. Het kunstwerk stond, bewust aan weer en wind blootgesteld, op het buitenterrein van Kiefers enorme werkplaats in Croissy-Beaubourg, vlakbij Parijs. De verzekeringsschade wordt geschat om ongeveer 1 miljoen. Hoezo goud uit lood maken! Die dieven krijgen hooguit een paar euro per kilo, ex BTW.

detail van de installatie in Museum Voorlinden

Door de berichtgeving hierover kwam ik ook te weten dat die installatie in Voorlinden zo’n 10.000 kilo weegt. De vloer daar kan dat nog net dragen. Zwaarwegende kunst, letterlijk en figuurlijk.

De schilderijhaakjes in de Voorlindense muren moeten trouwens ook van de stevige soort zijn. Want de combinatie lood en schilderijen is voor Kiefer heel normaal. Denk aan de eerste foto en zie het volgende.

Lekker veel gesmolten lood uitgieten over een liggend schilderij? Waarom niet! En de gestolde laag gedeeltelijk weer wegbijtelen of losmaken en ombuigen? Waarom niet! Dat bedoelde ik in het begin met mijn aarzelen bij het vernietigen van iets dat ik al gemaakt heb. Kiefer vernietigt heel bewust bij de vleet. Maar hij creëert daarbij te gelijkertijd iets nieuws, iets unieks. Of dat dan ook de tand des tijds doorstaat? Als je op je schilderijen werkt met verf, stro, gesmolten lood, bladgoud, zuren en er ook nog eens regelmatig een vlammenwerper op zet, ben je echt niet uit op de eeuwigheid ervan.

er staat bij zo’n brandklusje meestal wel iemand naast Kiefer met een grote tuinslang om het brandje ook weer uit te spuiten, op deze foto’s is dat niet te zien

Maar dat past allemaal binnen Kiefers filosofie. Zoals hij zelf zegt: “Ik ben voortdurend bezig beelden te vernietigen en weer tot leven te wekken. Als ik aan een schilderij begin, ben ik me al bewust van zijn neergang”. Dus so what als de boel uiteindelijk in elkaar mietert.

een paar detailfoto’s

een van de meest indrukwekkende werken

nog een paar foto’s van de expositie

Kiefer, Sichelscnitt (2019

detail met de echte zeis

Een paar conclusies tot nu toe? Eén: toch maar wat gedecideerder worden en niet aarzelend om die mooie stukkies heen blijven pielen. Hup, weg ermee. Twee: ik hoop wel dat mijn schilderijen toch minder snel gaan vervallen dan die van Kiefer. En drie: er valt hierover nog veel meer te vertellen. Zoals over dit.

Dus conclusie vier: tot volgende week.

TOOS

De Kiefer Beleving II

Een beleving, of experience zoals dat tegenwoordig eigenlijk heet, was ‘t, daar op La Ribaute bij Barjac. De Kiefer Experience zogezegd. Vorige week las je hier al over die wereldberoemde kunstenaar en over de aanloop naar La Ribaute. Nu de uitloop.

Zie je me staan op de foto hierboven? Daar aan de verre einder van die immense hal. Tussen drie immense Kiefer-schilderijen? Enig idee van de hoogte ervan? Met m’n neus heb ik er bovenop gestaan en de intensiteit ervaren. Duizelig werd ik bij het langzaam weer afstand nemen en het ervaren van ruimte en grootte. Zodat buiten even bijkomen geen kwaad kon.

eerst nog even een uitsnee van de bovenste foto

even bijkomen buiten die gigantische kunsthal

Want in de voorgaande kleine twee uur van onze groepsrondleiding had ik al het nodige overdonderends meegemaakt. Een gevoel dat heel moeilijk in foto’s is te vangen. Zeker niet als die ook nog stiekem, dus per definitie te snel, moeten worden geschoten. Dat was de groep namelijk gelijk aan het begin al duidelijk gemaakt: no photos. Maar ja, er zijn natuurlijk altijd wel een paar van ‘hoezo?’. Leer mij levensgezel kennen! Zeker bij zo’n ‘experience’.Die hoezo’ers vonden elkaar al snel met gezamenlijke trucjes om toch buiten het potje te piesen. Tja, en wie ben ik dan om daar nu geen gebruik van te maken.

start van de Kiefer-queeste

in die buis met levensgezel als laatste in de rij

Met o.a. deze ondergrondse foto’s van de start van onze Kiefer-queeste. Want na zijn aankoop van dit grote terrein  in 1992, ooit een industrieel zijdecomplex,  begon Kiefer gelijk met er een volstrekt unieke plek van te maken. Een soort totaalkunstwerk dat nu is ondergebracht in de Eschaton-Anselm Kiefer Stichting.

Google Earth foto van het complex

Kiefer ontwierp in de loop der jaren een samenhangend bovengronds netwerk van nieuwe bomenaanplant, paden, ateliers, glazen kassen, installaties, expositiehallen voor zijn schilderijen, opslagplaatsen voor materiaal en archieven. Maar ook ondergronds ging hij aan de gang. Gevolg: een uitgehakt stelsel van ruimten en gangen.

uitgehakt in de rotsgrond en opgebouwd als …. , zeg ’t maar

Waarbij je dan via wat traptreden ineens weer bovengronds komt. In een hal met aan de muren van die grote schilderijen waarmee Kiefer wereldwijd bekend is geworden.

en dan ineens om het hoekje

En zoiets niet één maar meerdere keren.

Met telkens weer hallen met die vaak zo donkere werken met hun dreigende atmosfeer en beladen ymboliek. Over creatie en verval, orde en chaos. Met als inspiratiebronnen de noordelijke mythologie, opera’s van Wagner, de Duitse geschiedenis met naziverleden en Holocaust, de Joodse kabbala, christelijke thema’s, het oude Egypte. Pffff, even ademhalen. Want dan zijn daar ook nog de in schilderijen geschreven teksten van door hem bewonderde dichters, architectuur, de kosmos en plaatsaanduidingen van sterren gebruikt door de NASA. Oh ja, en natuurlijk de middeleeuwse alchemie. Dat brein van Kiefer lijkt me één groot naslagwerk waarbinnen ’t vaak heel erg druk is. Razend knap vind ik ’t hoe hij zijn hele kunstenaarsleven lang daar elke keer weer nieuwe uitdrukkingsvormen voor vindt.

Of ik allemaal begrijp wat hij mij voorschotelt? Nee. Maar dat hoeft ook niet. Het is gewoon een kwestie van ondergaan en voelen. Waarbij zijn zeer ongebruikelijke materiaalgebruik ook een grote rol speelt. Kijk maar eens naar dit filmpje.

En wat hiervan te denken?

Takken, loden platen, stro, mest, zonnebloemen, gebroken glas, beton, verroest ijzer, te gek voor woorden wat hij allemaal gebruikt. Duidelijk eerst creatie, dan het onvermijdelijke verval. Want hoeveel werk zullen restaurateurs daar in de toekomst niet aan gaan krijgen. Maar wie dan leeft, dan zorgt: orde en chaos. Zou daar misschien dat Oud-Griekse woord ‘eschaton’ (einde der tijden)in de naam van de stichting op duiden?

Hoewel zijn schilderijen soms al min of meer 3-dimensionaal zijn, bemoeit Kiefer zich ook graag met het echte 3-dimensionale werk. Zoals bij de uitsmijter van de rondleiding.

een Google Earth foto van die torens, let op de schaduwen ervan

Een groep van op het oog bijna in elkaar stortende torens van betonnen bakken.  Te voorschijn komend op allerlei foto’s. Maar ja, dit is dan ook de enige plek waar je vrij mag fotograferen.

Hoe wrak wil je ’t hebben! Hoezo verval! Maar reken maar dat al die segmenten verantwoord verankerd zijn. Die gaan beslist nog heel lang mee.

Dit alles is maar een keus uit Kiefers Gesamtkunstwerk dat nog veel meer omvat . Echt geweldig dat hij ons zoiets wil nalaten. Waarbij het ook nog niet eens af is. Elk jaar keert hij vanuit Parijs terug voor weer nieuwe toevoegingen. Want een dikke 10 jaar geleden schafte Kiefer onder de rook van die stad een nieuw atelier aan. Natuurlijk ook weer gigantisch groot. Kijk maar even.

Maar La Ribaute is zijn levenswerk. Daar kwam ook de vraag bij me op ‘wie, behalve musea, kopen nou in godsnaam die joekels van schilderijen’. Want voor boven de bank?  Maar dat wordt vast nog wel een ander verhaal. Net zoals ook de komende grote Kiefer-expositie in Museum Voorlinden. In oktober. Of ik daar heen ga? Je mag één keer raden! Tot volgende week.

TOOS