De Rituals-geur van Maria Magdalena

de/een(?) schedel van Maria Magdalena in Saint-Maximin-la-Sainte-Beaume

Sommige heiligen leggen na hun dood nog de wonderbaarlijkste reizen af. Voor alle duidelijkheid, hun lichamelijke overblijfselen natuurlijk. Ga maar na. Vorige week schreef ik over het vingerkootje van Maria Magdalena in Vézelay, het enige overblijfsel van veel meer botten die daar ooit terecht waren gekomen. In de eerste 11e eeuwse versie omdat een monnik ze in de 9e eeuw uit het Heilige Land had meegenomen, in de tweede omdat een andere monnik ze rond 1050 had meegezeuld vanuit het Zuid-Franse Maximin. Gewoon eerlijk gevonden in een sarcofaag die alleen maar van Maria Magdalena kon zijn geweest. Succes verzekerd natuurlijk. Veel pelgrims, veel inkomsten.

de basiliek in Saint-Maximin-la-Sainte-Beaume

Maar dan ineens krijgt in 1279 de Graaf van Anjou, Charles II, een droom waarin MM hem openbaart dat ze begraven ligt in een marmeren sarcofaag bij het kerkje van datzelfde Maximin. Nu Saint-Maximin-la-Sainte-Beaume geheten. En ja hoor, ondergronds verborgen liggen daar wat oude sarcofagen. Bij het openbreken van één daarvan stijgt een wonderbaarlijke geur van de heerlijkste parfums op. Dat moet een soort Rituals-ervaring zijn geweest zoals je die tegenwoordig in filialen van die keten in december meemaakt. Bingo, daar lag natuurlijk het gebeente van MM! Want had zij volgens het Lucas-evangelie niet de voeten van Jezus gezalfd met geurige olie?

Maria Magdalena wast de voeten van Jezus en wrijft ze in met geurige olie, houtsnijwerk op de preekstoel in de Basilique Sainte Marie-Madeleine

Toen was er dus ineens nóg een skelet van Maria Magdalena. Waarvoor natuurlijk een speciale kerk moest komen. Nog een Basilique Sainte Marie-Madeleine. Die langzaam pelgrims begon af te snoepen van Vézelay en uiteindelijk de tweestrijd won. Vandaar dus mijn vorige week al aangekondigde reis van Vézelay naar Saint-Maximin-la-Sainte-Beaume.

de nooit afgemaakte voorgevel van de Basilique Sainte Marie-Madeleine

de gigantische preekstoel daar met houtsnijwerk waarin diverse gebeurtenissen uit het leven van MM worden verbeeld

de crypte met daarin nog die oude sarcofagen en achterin het reliek met de schedel van MM

er zijn slechtere plekken te bedenken om in de kerk te trouwen, zo zagen we

MM in volle boetedoening

de kapel van Maria Magdalena in de basiliek

Blijft natuurlijk de vraag wat MM daar deed in de Provence. Dat valt allemaal terug te lezen in de beroemde Legenda Aurea van Jacobus de Voragine (1229-1298), ooit bisschop van Genua. Die daarin vele heiligenlevens beschrijft op grond van verhalen en legendes die over hen de ronde deden. Even terzijde, voor de levens van Saint Nicolas en Sainte Catharina d’Alexandria heb ik nog steendrukken gemaakt bij een nieuwe Franstalige uitgave door mijn galerie in Nice van deze Légende Dorée.

de Legenda Aurea

De legende over Maria Magdalena wil ons laten geloven dat zij ooit, omdat ze als apostel het evangelie van Jezus verkondigde, door een stelletje heidenen in een wankel bootje de zee was opgeduwd. Let wel, zonder riemen en zeilen. Voor de gezelligheid nog wel in gezelschap van haar zus Martha, haar broer Lazarus (ja, inderdaad die van de opwekking uit de dood door Jezus), ene Maximinus en nog wat anderen. Praat me niet van verwarrende Bijbelse familierelaties. Daarop wordt nog steeds gestudeerd. En het kind dat Jezus bij haar zou hebben verwekt? Komt nog.

de opstanding van Lazarus, verbeeld op die preekstoel

Maar eind goed, al goed. Ze landen ongeschonden aan de kust bij Marseille. Om van daaruit onvervaard verder te gaan met de evangelie-verkondiging. Best wel een eindje varen trouwens, vanuit Israël zo zonder zeil. Maar goed, de godswonderen waren toen de wereld nog niet uit.

op het altaar: verbeelding van MM en haar gezelschap dat op dat bootje wordt gezet

Maximinus wordt zelfs de eerste bisschop van Aix-en-Provence en MM trekt zich uiteindelijk terug in een grot in de Provençaalse bergen. Om daar zo’n dertig jaar in afzondering boete te doen voor haar zonden. En daar is dan weer die Bijbelse vrouwelijke Frankenstein (zie vorige aflevering), in de 6e eeuw door paus Gregorius I in elkaar gezet met onderdelen van diverse vrouwen. Zo kreeg de op die manier nooit bestaand hebbende MM als zondares/prostituee maar mooi een geheel eigen leven. Met die grot er gratis bij. Waarvan we natuurlijk precies weten waar die ligt, zo’n 30 kilometer van Saint Maximin, en die net als de basiliek ook al eeuwen lang een bedevaartsoord is. Waar pauzen, koningen en prinsessen nederig geknield hun gebeden hebben gepreveld. Een plek dus waar ik absoluut heen moest.

boven mijn hoofd in de verte in de rotswand de gebouwen bij de grot van Maria Magdalena

Maar helaas. Vanwege enig lichamelijk ongemak voelde ik me die dag niet in staat om klimmend op te stijgen naar dat honderden meters hoger gelegen heilige oord. Dat moest ik jammer genoeg overlaten aan levensgezel. Die dus ook de bijgaande foto’s daarvan maakte.

zoals het pad naar de grot eruit ziet

ingang van de grot

het altaar daar, met MM bij de gekruisigde Jezus

MM wordt opgeheven door engelen

diverse beelden uit de grot

nog een reliek van Maria Magdalena, maar welk bleek onduidelijk

Best een ruim verblijf, die grot. Oké, vast niet verwarmd in de winter. Maar je doet boete of je doet ’t niet. Vermoedelijk wel met een luxe inloopklerenkast. Afgaande ten minste op veel schilderijen die ooit van Maria Magdalena als boetvaardige vrouw zijn gemaakt.

de in de grot boetedoende Maria Magdalena, door José de Ribera

idem van Titiaan

En nu ben ik nog steeds niet toegekomen aan de echte hoogtepunten uit MM haar leven. Zoals het aanwezig zijn bij de kruisiging van Jezus, haar ontdekking van zijn lege graf en haar ontmoeting als eerste met de opgestane Jezus. Of zoals dat kind van hem en ‘De Da Vinci Code’. Komt nog. Tot volgende week.

TOOS

Extase en mystiek als kunstverrassing in Nice

“Extases”, Ernest Pignon-Ernest

Hildegard von Bingen dicteert een visioen van haar aan een monnik

Sint Pons? Ooit van gehoord? Hoogst onwaarschijnlijk. Hildegard von Bingen(1098-1179)? Iets waarschijnlijker. In de jaren 70 van de vorige eeuw werd deze middeleeuwse abdis door de feministische beweging niet voor niets naar voren geschoven als een vrouwelijke homo universalis met haar destijds beroemde geschriften over geloof, muziek, medicijnen en natuur. Of Catherina van Siena(1347-1380), één van de beroemdste mystici van de katholieke kerk? Mij in ieder geval niet onbekend, ook vanwege haar voornaam. In mijn paspoort staat namelijk dezelfde. En Maria Magdalena? Die zou best wel eens bekender kunnen zijn. Al is het alleen al vanwege de bestseller “De Da Vinci Code” van Dan Brown waarin ze wordt opgevoerd als de bruid van Jezus. Enigszins discutabel, zacht uitgedrukt, maar wel een spannend boek.

een devote Maria Magdalena van schilder Titiaan

Maar wat hebben deze figuren met elkaar te maken? In ieder geval dat ze allemaal zalig of heilig zijn en dus een rol speelden en spelen in de Rooms-Katholieke kerk. En verder omdat ze bij elkaar zijn gebracht in een overweldigende installatie door EP-E, oftewel  Ernest Pignon-Ernest. De Niçoise kunstenaar waarover ik vorige week al schreef. Want naast zijn expositie in het MAMAC in Nice heeft hij ook nog iets heel moois gebrouwen in de abdijkerk van Saint Pons. de Église abbatiale de Saint-Pons.

Église abbatiale de Saint-Pons, Nice

Een nu barokke kerk waar al in de achtste eeuw een abdij werd gevestigd vanwege het graf van die Saint Pons dat zich daar zou bevinden. Een gegoede Romein uit de derde eeuw, overtuigd christen geworden, vervolgd en uiteindelijk natuurlijk gruwelijk aan zijn einde gekomen. Anders wordt je niet zomaar heilig. Een recent gerestaureerde kerk ook, liggend op een rotsig plateau midden in de stad. En tegenwoordig gebruikt wordt voor o.a. kunstmanifestaties. Met een rollator kun je een bezoek trouwens vergeten. Alleen toegankelijk via een steile stalen trap.

schilderij van Saint Pons in de kerk

Catharina di Siena in extase

In die kerk dus die installatie. “EXTASES”, een ode aan acht invloedrijke vrouwen uit het verleden die bekend zijn geworden door hun totale overgave aan het geloof met de bijbehorende mystiek . Een overmaat dus aan visioenen, mystieke ervaringen en stigmata. En met ook veel bewaard gebleven geschriften over hun geloofsleven. Buiten de drie die ik hierboven al noemde, zijn dat bijvoorbeeld ook nog kerkelijke iconen als Thérèse d’Avila(1515-1582), Angela de Foligno(1248-1309) en Madame Guyon(1648-1717). In de kunst zijn ze in het verleden heel vaak geschilderd in volledige overgave.

Santa Theresa d’Avila, beeld van Bernini

EP-E raakte gefascineerd door deze vrouwen, verdiepte zich in hun geschiedenis en geschriften en creëerde ten slotte de installatie EXTASES die al op verschillende plaatsen in Frankrijk te zien is geweest. In Nice kon ik daarvan toevallig en gelukkig nog net het laatste weekeinde meemaken. Absoluut fascinerend.

Stel je voor, je komt binnen in een zeer schaars verlichte kapelachtige ruimte waar je min of meer op de tast nog net een stoel kunt vinden te midden van een groep mensen die hetzelfde proberen. Dan begint voor je langzaam iets op te lichten. Eerst een metershoog gebogen stuk papier, ten minste dat lijkt ‘t, met daarop een getormenteerd vrouwelijk naakt dat in de ruimte lijkt te zweven. Haar lichaam in volledige overgave aan, ja, aan wat? Met weergaloos goed getekende handen als grijpende klauwen. Dan komen er meer te voorschijn. Plotseling dring het tot je door dat die naakten worden weerspiegeld in een plas van stilstaand, volledig rimpelloos water.

Het licht wordt intenser, neemt weer af, wordt gericht op andere plaatsen. Met als gevolg een prachtig en ingenieus effect. Van de kerk zelf zag je eigenlijk meestal maar heel weinig, die bleef in het duister gehuld. Behalve dan midden op de achtergrond nog dat schilderij van hierboven met een zacht oplichtende Saint Pons.

Plots besefte ik dat die afbeeldingen, die meer dan levensgrote extatische vrouwenfiguren, niet op papier waren weergegeven. Dat kon technisch helemaal niet in die omgeving. Bij goed kijken bleken het geprinte afbeeldingen op alu-dibond te zijn! Het kunststofmateriaal met een aluminiumlaagje erop dat ik zelf voor het eerst was gaan gebruiken bij mijn grote expositie “TOOS” in 2011 in Fort Rammekens bij Ritthem (Walcheren). Alleen had EP-E dat dibond ook nog kunnen laten verbuigen tot golvende platen. Een truc die ik ook nog wel eens wil leren kennen.

Eigenlijk zou een Nederlands museum EXTASES, samen met die expositie in het MAMAC, naar ons land moeten halen. Ondanks de onbekendheid van EP-E hier. Maar ja, wie durft! Op YouTube staat een filmpje over “EXTASES” (wel met veel Frans!) http://dai.ly/xfd6ny .Tot volgende week.

TOOS

Waarom Dan Brown mij irriteerde in Laos

Toeval? Geen toeval? Hoe dan ook, bij mijn terugkomst uit Zuidoost Azië las ik dat Dan Brown op bezoek was in Nederland. Je weet wel, die Dan Brown van “De Da Vinci Code” en het recente “Inferno”, het meest verkochte boek in Nederland in 2013. En toevallig of niet, in Laos had ik dus net dat “Inferno” gelezen.

La Mappa dell’Inferno, Botticelli

Op zo’n reis neem ik namelijk altijd flink wat leesvoer mee. ’t Is heerlijk om me bij alle nieuwe indrukken in een nog onbekend land af en toe met een boek even terug te trekken in mijn eigen wereld. Daarbij was “Inferno” eigenlijk wel verplichte kost. Want De Hel uit de Divina Commedia van Dante ligt aan de basis van Brown’s nieuwste boek. En trouwe lezers van dit blog weten dat ik via Galerie Qvadrige in Nice betrokken was bij de illustratie van een nieuwe Franstalige uitgave van Dantes middeleeuwse meesterwerk. Om “Inferno” kon ik dus niet heen. Ook al omdat Brown vaak beeldende kunst een grote rol geeft in zijn avontuurlijke verhalen.  Denk maar aan de schilderijen van Leonardo da Vinci in de “Da Vinci Code”. In “Inferno” is dat het geval met een werk van de beroemde Sandro Botticelli (1445-1510). “Kaart van de Hel”, één van de illustraties die Botticelli destijds maakte bij de Divina Commedia (zie boven en hieronder).

detail Mappa dell’Infernol 

Maar waarom dan die irritatie over “Inferno” in dat verre Laos?  Omdat Dan Brown een deel van het verhaal zich laat afspelen in Venetië en omdat hij daarbij een volstrekt onwaarachtig beeld van die stad geeft. Van “mijn” Venetië nog wel, van die stad waarop ik verliefd ben en waar ik al heel wat keertjes ben geweest!  Even tegengas geven dus.

Venetië, Canal Grande

Zo schrijft hij, als zijn hoofdpersoon Robert Langdon het station uitkomt,  “tientallen schippers zwaaiden met hun armen en riepen naar de toeristen, in de hoop passagiers te lokken voor hun watertaxi, gondel, vaporetto of speedboot”. Dat beeld heb ik daar dus nog nooit gezien. En schippers van de vaporetto, de openbare waterbus van Venetië, die naar toeristen zwaaien? Kom nou toch. Wat te denken van de “drijvende verkeersopstopping” en “op de een of andere manier was een filevorming die hem in Boston tot wanhoop zou drijven in Venetië schilderachtig”. Tja, alles in Venetië is schilderachtig, maar filevorming? Ik verbaas me er juist altijd over dat al dat verkeer op het water zo soepel langs elkaar heen glijdt. Ondanks die drukte op sommige plaatsen. Het wemelt van dat soort beschrijvingen die echt voor geen meter kloppen.

cruiseboot bij de Riva San Biaggio, Venetië

Zo heb ik zelf ervaren dat er af en toe zo’n groot cruiseschip met ik weet niet hoeveel dekken boven elkaar bij het San Marco plein langs vaart. Echt geen gezicht! Dan lijkt Venetië ineens een soort Madurodam dat in het niet valt bij zo’n gigant met enkele duizenden passagiers die zich op de bovenste dekken verdringen om letterlijk over de stad uit te kijken. Maar dat er “dag en nacht een eindeloze reeks cruiseschepen voorbij voer”? Dat slaat helemaal, maar dan ook echt helemaal nergens op. Overigens wordt er al wel heftig geprotesteerd tegen dit gedoe met cruiseschepen. Volkomen terecht.

cruiseboot in de Bacino di San Marco, Venetië

Interessant in het boek is ook dat onze Harry Langdon van het een op het andere moment van het San Marco plein de San Marco basiliek instapt. Als je ooit de rijen bezoekers buiten die basiliek hebt ervaren, weet je dat een uur wachttijd heel normaal is. Maar ja, “Inferno” speelt zich af binnen 48 uur. Een uurtje wachten gaat dan vanzelfsprekend niet.

Jammer van dat soort missers. Dat doet af aan het verhaal, voor zover dit al geloofwaardig is. Want geloofwaardig is natuurlijk iets anders dan spannend. Dat laatste is het zeker, ’t leest als een trein.  En met alle culturele en kunstzinnige info die het boek geeft, zij het Dan Brown dan maar vergeven dat hij “mijn” Venetië onrecht aandoet. Tot volgende week.

http://www.toosvanholstein.nl

http://www.toos.biz/

YouTube http://bit.ly/ij4Pag

Een dijk van een wijf

Artemisia Gentileschi dus! Twee weken geleden kondigde ik het aan. Ik ging naar Parijs voor een tentoonstelling over één van mijn kunstheldinnen uit vroeger eeuwen. Nou, daar heb ik geen spijt van. Ik had jaren geleden al eens een paar schilderijen van haar in ‘t echt gezien in Napels. Maar zoveel bij elkaar als nu? Nee, dat nog niet. ’t Was genieten, daar in het Musée Paillol.

Ik vertelde die twee weken geleden al wel iets over Artemisia’s  turbulente leven. Een verkrachting op 18-jarige leeftijd door toenmalige leermeester Agostino Tassi, een gebeurtenis die haar zou blijven achtervolgen. Ze werd gezien als een vrouw met een smet terwijl ze daaraan totaal geen schuld had. Haar graf werd zelfs nog besmeurd met teksten over nymfomanie en overspel. Dan moet je heel sterk in het leven staan om een succesvol kunstenaar te worden in een tijd dat dit voor vrouwen bijna onmogelijk was.

 Vermoedelijk heeft ze daarom ook heel wat schilderijen gemaakt met krachtige vrouwen als onderwerp. Cleopatra die een eind aan haar leven maakt door zich door een giftige slang te laten bijten (tweede foto). Of de joodse Judith die de Assyrische legeraanvoerder Holofernes onthoofdt. Ik toonde haar prachtige schilderij daarover al, maar er is nog een tweede waarin zijn hoofd al keurig in een mandje ligt (derde foto). Of Jaël die de Israël onderdrukkende generaal Sisera uit Kanaän een tentharing door zijn slaap hamert (vierde foto). Hoezo gewelddadige computerspelletjes tegenwoordig! Lees het Oude Testament maar eens.

Overigens is dat ook zoiets speciaals bij Artemisia. In haar tijd stond het genre van de historische schilderijen met afbeeldingen over de Griekse mythologie en het Oude Testament het meest in aanzien. En je raadt ’t al, dat was voorbehouden aan de mannen. Want vrouwen mochten in die tijd, en trouwens ook nog heel lang daarna, geen mannelijke naaktmodellen gebruiken. Stel je voor, foei! Dat de mannen vrouwelijke naaktmodellen gebruikten was natuurlijk geen probleem. Toch had je die man als model vaak nodig om een goed historisch schilderij te maken. Geen probleem dus voor Artemisia.

 

 Maar heel vaak gaf ze toch die speciale vrouwen weer. Zoals bijvoorbeeld ook Maria Magdalena, de door Jezus bekeerde zondares (vijfde foto). In die tijden een heel belangrijk vrouwelijk icoon. Even voor de lezers van “De Da Vinci Code” van Dan Brown, zonder haar was dat, wetenschappelijk gezien volstrekt onbetrouwbare maar toch heel spannende boek niet mogelijk geweest.

Veel meer over Artemisia staat in een artikel van mij op mijn site onder de link http://www.toosvanholstein.nl/artikelen/artikel02.html . En over kunststad Parijs en wat ik daar allemaal verder heb gezien, valt ook nog heel wat te vertellen. Maar dat komt nog wel.

Tot volgende week.

TOOS.

www.toos.biz

www.toosvanholstein.nl

YouTube  http://bit.ly/ij4Pag