Het Zeeuws Museum in Middelbug pakt groots uit met Oranje-propagandist Adriaen van de Venne

“Van de Venne, Adriaen van de Venne, moet ik die kennen dan”. Zo vroeg levensgezel zich af toen ik hem vorig jaar september vertelde dat er in het Zeeuws Museum een grote tentoonstelling ging komen over die 17e eeuwse schilder. “Oh jááá, natúúúúrlijk, de Van der Vennestraat, in de Schilderswijk nog wel”. Als een in Den Haag opgegroeid jochie en puber daagde ’t hem ineens.

Maar bij mij ging er nog steeds niet echt licht branden.Tot ik een paar dagen later ook zo’n aha-erlebnis kreeg. Waarbij ik me opeens in het Rijksmuseum voor een curieus schilderij zag staan. Een puur protestants en pro-republiek getint propagandaschilderij uit onze Tachtigjarige Oorlog. Was dat niet van die Adriaen van de Venne? En ja hoor!

Adriaen van de Venne, De Zielenvisserij (1614)

Op YouTube vond ik er zelfs nog een interessant uitleg-filmpje over. Kijk zelf maar.

Over die Adriaen van de Venne (1589 Delft- 1662 Den Haag) maakte het Zeeuws Museum aan het Abdijplein in Middelburg dus veel reclame.

Wij dus onlangs op naar dat plein, naar mijn smaak één van de mooiste pleinen in Nederland. En laat nou juist dat Abdijplein in een prent van Adriaen voorkomen!

Met allemaal kindertjes die er aan het spelen zijn. Mooi om te zien dat het weergegeven deel van het plein er nauwelijks anders uitziet dan tegenwoordig. Zoek de verschillen.

Adriaen van de Venne, Zelfportret (1615-18)

Maar hoe kwam Van de Venne erbij juist dat plein te gebruiken? Omdat het gezin Van de Venne met zonen Jan en Adriaen begin 17e eeuw vanuit Delft naar Middelburg verhuisde. Waar Jan zich in de drukkunst bekwaamde en Adriaen ook weer kwam wonen na zijn schildersopleiding in Leiden.

Jan kon een drukkerij overnemen en samen begonnen ze de Schildery-winckel. Een broederlijke kruisbestuiving.

De Schildery-winckel (1623), met de broers Jan en Adriaen achter de drukpers

detail met de broers

Adriaen maakte illustraties bij boeken die Jan uitgaf van niet de minsten in de Lage Landen. Zoals van Vadertje Cats, de koosnaam voor de van oorsprong Zeeuwse dichter/staatsman Jacob Cats. En van Hollander Constantijn Huygens: geleerde, dichter, diplomaat en nog zo een en ander. Logisch dat er van die in Nederland wijd verbreide uitgaven het nodige is te zien. Waarbij nog wel de aantekening dat Adriaen de originele tekeningen maakte die vakkundige graveurs dan weer zo nauwkeurig mogelijk namaakten.

gravure naar tekening van Adriaen van de Venne in het boek ‘Self-strijt, dat is Crachtighe beweginghe van Vlees en Gheest’ van Jacob Cats (1620)

Adriaen van de Venne, tekening van Jacob Cats (1618)

Adriaen van de Venne, Man die naar zijn schaduw wijst (1623), tekening met pen en bruine inkt, grijs en bruin gewassen

tekening links + gravure rechts (door het drukken gespiegeld)

Maar er is veel en veel meer. Zo’n 100 werken, die vanuit heel Europa naar Middelburg mochten komen. Dat krijg je als je als museumdirectie kunt schermen met de vele te verwachten uitlenen van het beroemde Rijksmuseum. Die Zielenvisserij van hierboven hangt er niet, maar wel dit.

Het vertrek van een hoogwaardigheidsbekleder uit Middelburg (1615)

Een heel bekend schilderij voor mij met Middelburg als achtergrond. Maar, mea culpa mea culpa, de naam van de kunstenaar was nooit bij me blijven hangen. Dat brede kanaal, de directe verbinding van Middelburg met de Westerschelde, is allang verdwenen. Je rijdt er nu min of meer overheen als je vanaf de A58 via de N57 richting Middelburg rijdt. Je herkent dan ook gelijk het huidige silhouet van de stad.

Van links naar rechts de toren van het oude stadhuis, de toren van De Lange Jan en de toren van …..Tja, die kerk is dus al lang geleden afgebroken. De dominante koepel van de Oostkerk zie je nou juist niet. Want die werd pas gebouwd toen Adriaen al lang en breed in Den Haag woonde.

detail met de ‘skyline’ van Middelburg

Broer Jan overleed namelijk plotseling in 1625 en Adriaen verhuisde naar Den Haag. Misschien kon hij als groot fan van de Oranje-stadhouders in dat centrum van de politieke macht van de jonge Republiek der Nederlanden wel wat schilderspotjes breken. Zijn Oranje-vleiende schilderijen getuigen er nog van.

De prinsen Maurits en Frederik Hendrik op de paardenmarkt van Valkenburg (Zuid-Holland) (1618)

detail met rechts de koets met de prinsen erin

Prins Maurits op zijn paradebed (doodsbed), gravure van Jan Hendriksz. Verstraelen naar tekening van Adriaen, met helemaal recht Adriaen zelf die ons aankijkt (1625)

Adriaen van de Venne, Prins Maurits op zijn paradebed (olieverf op koper, 1625)

Cavalcade van de prinsen van Oranje en de graven van Nassau (olieverf op koper, 1625-20)

gravure van Willem Jacobsz. Delff naar het schilderij van Adriaen van de Venne

Net zoals ook tekeningen en prenten van de verschillende stadhouders. Prenten die door hun lage prijs makkelijker hun weg vonden dan de veel duurdere schilderijen.

Hier een portret Prins Willem I van Willem Jacobsz. Delff naar Adriaan van de Venne (1623)

Misschien is dit goedkopere ook een reden geweest voor Adriaen om zich te storten op zogenaamde grisailles. Schilderijen in alleen maar tinten grijs waarin hij beslist een meester was.

Adriaen van de Venne, Frederik V, keurvorst van de Palts en echtgenote (grisaille, 1628)

detail

detail van ‘Elck moet zijn deel hebben’ (1660), over de jaarlijkse loterij op de Haagse Kermis waarbij vrouwelijke huwelijkskandidaten worden verloot onder manne in het publiek

Al met al een heel mooi overzicht van niet een van de bekendste meesters uit De Gouden Eeuw.

Dat misschien wel zorgt voor een Adriaen-revival. Met als klapstuk zelfs nog een groot wandtapijt van hem. De opdrachtgever? Onbekend. Het onderwerp? Des te bekender.  Dat er bij de wat ouderen onder ons meedogenloos ingestampteig jaartal 1600, Slag bij Nieuwpoort. De, dankzij veel geluk, glorieuze overwinning van Stadhouder Maurits op die vuile Spanjaarden. 

detail van het wandtapijt

Dat tapijt sluit trouwens mooi aan bij het grootste en grootse bezit van het Zeeuws Museum: de zes gigantische wandtapijten over glorieuze Zeeuwse zeeslagen tegen, alweer, die vuige Spanjaarden. Maar dat is een ander verhaal.

de zaal met de zes wandtapijten over zeeslagen in Zeeland tijdens de Tachtigjarige Oorlog

En wat ik nu ook heb ontdekt?  Ook Middelburg heeft een Van de Vennestraat. In een van de nieuwere buitenwijken. Wel een Adriaen van de Vennestraat. Dus zonder die Haagse ‘r’ in der, maar met Adriaen erbij. Tot volgende week.

TOOS

Een Veerse Vloot van vijfentwintig Vliegende Hollanders

de Grote Kerk van Veere

Is een kerk zonder kerkmeester eigenlijk nog wel een kerk te noemen? Of is het dan alleen nog maar een kerkgebouw? En stel dat een kerkgebouw weer een kerkmeester krijgt, is ’t dan gelijk weer een kerk? Rare gedachtefratsen? Nou, lees maar verder. Dit kwam onlangs spelenderwijs in me op door een kunstgebeurtenis in de Grote Kerk van Veere. Een majestueus middeleeuws bouwwerk dat én Veere én de wijde omgeving  be- en overheerst. Eigenlijk vele maten te groot voor het huidige stadje.

uitzicht over Veere vanuit de toren

Iedereen die Veere kent, zal dat kunnen beamen. En een ieder die Veere niet kent, moet er dan maar eens snel heen. Om in die Grote Kerk de expositie ‘Ex Voto’ te ervaren. Maar ga vooraf eerst wel naar het Museum Veere in de Schotse Huizen. Met als bonus op hetzelfde toegangskaartje ook nog dat prachtige laat gotische stadhuis (met er tegenover mijn reddersmonument). Daar krijg je wel verklaard waarom Veere ooit zo welvarend was dat het zich zo’n overmaatse  Grote Kerk kon veroorloven. Bekijk als voorproefje maar de video van MuseumTV over die Schotse Huizen en het stadhuis.

De collectie van Museum Veere

En dan dus die Grote Kerk die al heel lang geen kerk meer is. Maar wel een gigagrote geen-kerk. Nog steeds. Ook al hebben ze in de middeleeuwen die toren nooit tot de geplande 100 meter hoogte afgebouwd. Ook al zijn de uitgebreide begraafplaatsen er omheen verdwenen. En ook al hebben ze in de 19e eeuw de grote Noordbeuk afgebroken om de stenen ervan te kunnen verkopen omdat Veere in die tijd zo arm was als een kerkrat.  Maar dat zijn andere verhalen.

De laatste tientallen jaren wordt met vallen en opstaan geprobeerd de Grote Kerk tot een belangrijk cultureel centrum van Zeeland te maken. Met de permanente multimediale ‘Experience’ van de geschiedenis van de kerk naast onder andere muziekuitvoeringen en exposities. Zo hing er een aantal jaren geleden een paar keer werk van mij op groepstentoonstellingen met Zeeuwse kunstenaars.

Maar nu zat ik er in oktober op uitnodiging voor een heel speciale opening.  In een vanwege de coronaregels tot maar dertig personen beperkt publiek. Een nietig plukje mensen onder dat immense gewelf van het middenschip. Een gewelf waarin de dagen daarvoor schepen de lucht in waar gezeild. Gemaakt van allerlei kleuren kaarsvet en wax. Door Folkert de Jong. Een kunstenaar die ik een poos geleden persoonlijk leerde kennen maar van wie ik al ver daarvoor een intrigerende kunstinstallatie had bewonderd in het Kunstmuseum Den Haag. Om een paar jaar daarna soortgelijke beelden uit die installatie terug te zien op de grote jaarlijkse kunstbeurs in Keulen. En die nog weer wat jaren later bij de Oostkerk in Middelburg een groep beelden mocht plaatsen. Dat in het kader van de tweede editie van de grote kunstmanifestatie  Façade, georganiseerd door het CBK Zeeland.

2012, installatie ‘Anatomie’ van Folkert de Jong in het Kunstmuseum Den Haag

2014, beelden van Folkert de Jong op de kunstbeurs van Keulen

2017, beeld van Folkert de Jong bij de Oostkerk in Middelburg

Datzelfde CBK had nu Folkert de Jong gevraagd om kerkmeester te worden in Veere. Daar is ie dan, die kerkmeester! Niet zomaar een gewone kerkmeester trouwens. Nee, je wordt dat alleen als je in de kerk een expositie realiseert en blijft dat slechts voor de tentoonstellingsduur. In dit geval tot 28 februari volgend jaar. Maar hoe eigen je je die immense ruimte toe? Hoe maak je daar iets dat niet gelijk in nietigheid weg valt? Dat deed hij met 25 schepen van zo’n anderhalve meter lang, gecreëerd uit allerlei soorten kaarsvet. Die zweven daar nu als een luchtvloot onder de naam ‘Ex Voto’. Echt prachtig.

vlak voor de opening samen met Kathrin Ginsberg, directeur van het CBK Zeeland

Folkert de Jong heeft de erestaf, behorend bij het kerkmeesterschap, in ontvangst genomen

na de opening even bijpraten met Folkert

enkele van die schepen

Natuurlijk zit er een hele filosofie achter die schepen, maar die kan Folkert het beste zelf vertellen in deze video.

Heerlijk lijkt me dat. Je mogen uitleven in zo’n immense ruimte met zo’n eeuwenlange geschiedenis en met zoveel verhalen. In 2011 heb ik zelf al zoiets kunnen doen bij mijn grote tentoonstelling ‘TOOS’ in de krochten van Fort Rammekens bij Ritthem. Aan de monding van de Westerschelde. Ik zie al helemaal voor me hoe ik dat met de ervaring van toen nu zou kunnen doen in Veere. Ach, een mens moet af en toe gewoon lekker kunnen dromen. Ik ben trouwens best benieuwd naar je ‘experience’, zoals dat tegenwoordig heet, van en in de Grote Kerk. Tot volgende week.

TOOS

Middelburg één grote Façade

Met kunst kun je een stad goed op de kaart zetten. Dat is al vaak genoeg bewezen. Denk maar aan Kassel en de wereldwijd bekende Documenta. Elke 5 jaar met nu de 14de editie. De hele stad doordesemd van de modernste kunstuitingen. Of Münster, met sinds 1977 om de 10 jaar de Skulptur Projekte. Het volk stroomt weer toe voor editie 5 van de actuele stand van kunst in de openbare ruimte. En Venetië natuurlijk. In alle oneven jaren haar beroemde Biennale di Venezia. Dit jaar voor de tigstigste maal. Een moderne kunst vakantie? Geen probleem als je houdt van kilometers vreten.

Maar ’t kan ook veel dichterbij. Want in Middelburg hebben we nu eens in de 5 jaar ook zoiets. Ten minste, daar begint ’t op te lijken. In 2012 vond de eerste editie plaats van Façade. Met nu in 2017 de tweede. Onder het motto ‘Face your Freedom’. Kunst op allerlei openbare en vaak verrassende locaties. Locaties door de vijftien geselecteerde en internationaal werkende kunstenaars zelf uitgezocht  en bekunst met speciaal voor die plek gecreëerde objecten. Prima georganiseerd door het Centrum Beeldende Kunst Zeeland. Overal gratis en voor niemandal  te bekijken tot begin november.  Doen, zou ik zeggen.

Via de uitgestippelde wandelroute bezoek je namelijk allerlei interessante plekken in Middelburg. Of de kunstwerken je wel of niet aanspreken is natuurlijk helemaal persoonlijk. In je smaak kun je trouwens nog wat sturing krijgen met de heel verzorgde Façade krant/brochure die voor een paar euro te koop is. Goeie foto’s, maar de begeleidende teksten? Waarom nou weer van die oeverloze kunstklets, een net woord voor conceptueel ….. (op elk stipje kan een letter worden ingevuld). Een irritant verschijnsel waar de moderne kunstwereld blijkbaar maar niet zonder kan en wil. Waarom niet een goede journalist daar iets van laten maken dat voor iedereen begrijpelijk is?

Eén van de hoogtepunten voor mij is het prachtige beeld dat Henk Visch maakte voor een klein, verdiept liggend pleintje naast de eeuwenoude Nieuwe Kerk. ’t Is net of die androgyne, bijna geheel geabstraheerde menselijke figuur er al jaren zit. As ’t effe kan gewoon nooit meer weghalen, die hoort daar! Nu ben ik al heel lang een fan van het werk van Visch dus zo verwonderlijk is mijn voorkeur ook weer niet. Levensgezel maakte ooit zelfs nog een foto van mij bij een beeld van hem voor het Brabants Museum.

Nog zo’n persoonlijke voorkeur? De koppen van Folkert de Jong van drie al heel lang dooie dominees op het pleintje bij de majestueuze Oostkerk. In de 17de eeuw gebouwd als een van de eerste echt protestante kerken in Nederland. Want kerken van voor de Reformatie waren natuurlijk per definitie Rooms.

De jeugd moest er wel even aan wennen dat hun voetbalpleintje ineens drie extra hindernissen telde die hun balbehandeling enigszins compliceerde. Daar had de organisatie niet over nagedacht. Gevolg? Scheefstaande palen voor de domineeskoppen. Maar die problemen schijnen nu te zijn opgelost. Of die koppen er daardoor zo boos en woest uitzien? Vermoedelijk niet. Zou Folkert de Jong ’t misschien niet helemaal eens zijn met de boodschap die deze drie voorgangers Smytegelt, Pottey en Teellinck destijds voorhielden aan de kerkgangers? Ook hier is ’t wel frappant dat ik al enkele jaren geleden een beeldeninstallatie  van De Jong fotografeerde op de Art Cologne, een van de bekendste kunstbeurzen van Duitsland.

Folkert de Jong op de Art Cologne

Dan nog eentje, niet omdat ik die zo geweldig vind, maar meer omdat je van te voren al voelde aankomen dat er de nodige verontwaardiging over zou ontstaan.

Toen we die auto en dat bord daar voor de eerste keer zagen staan, ruim voor de officiële opening van Façade, zeiden we al tegen elkaar ‘daar komt gedoe van’ . En ja hoor! Steekwoorden? Weggegooid belastinggeld, troep, onzin! Bij deze ‘Dystopie’ van de Berlijnse Birgit Brenner kun je dan ook eigenlijk niet zonder de bijbehorende pagina kunstklets in de brochure. Wat zou er eigenlijk gebeuren als ik mijn auto naast die andere zou parkeren? Zou ik dan een boete krijgen?

Tot slot de boze boom, ‘Face Freedom’ van Anne de Vries. Toen ik die voor ’t eerst zag, moest ik gelijk denken aan het tweede deel van de filmtrilogie van ‘In de ban van de ring’. Aan de zo prachtig vormgegeven Enten. De oeroude, gigantisch grote wandelende woudreuzen die uiteindelijk het gevecht aangaan met de slechte tovenaar Saruman omdat hij hun leefwereld vernietigt. Zou De Vries die film misschien ook hebben gezien? ’t Is maar een vraag.

nog een aantal objecten

installatie van de Belgische Berlinde de Bruyckere op een wat geheime locatie

Alle reden dus om rond te gaan wandelen in Middelburg. En waarom dan niet op Monumentendag zaterdag 9 september? Twee vliegen in één klap! Je passeert daarbij via de officiële Façaderoute ook nog mijn monumentenpand aan de Korendijk 56.

Korendijk 56, en als je goed zoekt zie je Alice en Little Cerby achter het raam op de uitkijk staan

De deur staat open, de koffie staat klaar en misschien, afhankelijk van de tijd, ook nog iets anders. Wie weet tot 9 september en anders tot volgende week.

TOOS