En toen was daar Caravaggio, Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610). Het behoorlijk opvliegende schildergenie dat rond 1600 menig opstootje in Rome veroorzaakte, maar daarbij ook de kunstwereld op stelten zette. Door een nieuwe, succesvolle schilderstijl te ontwikkelen. Nu het caravaggisme geheten.
Gevolg: haat en nijd in dat kunstwereldje. Door een treiterig geintje van Caravaggio, samen met een schildersvriend, kregen beiden zelfs een proces aan hun broek. Die vriend? Ene Orazio Gentileschi (1563-1639). Inderdaad, de vader van Artemisia Gentileschi.
Artemisia (1593-1653), de kunstenaar waarvoor ik in januari afreisde naar Genua (lees hier maar). Voor de expositie ‘Coraggio e Passione’ (Moed en Passie) over haar in het Palazzo Ducale.
Zij had, zo bleek al snel, in ruime overmaat de kunstgenen van haar vader meegekregen. Zo’n dochter kon Orazio natuurlijk prima gebruiken in zijn atelier. Dus kreeg ze daar van jongs af aan al een gedegen opleiding. In die stijl van Caravaggio. Want Orazio was daarvan aanhanger geworden. Wie weet heeft huisvriend Caravaggio ook nog wel eens haar hand geleid. Intrigerend idee.
Zeventien jaar was ze toen haar eerste echte schilderij naar buiten kwam, ‘Suzanna en de Ouderlingen’.
Een populair schildersonderwerp in die tijd. Een paar ouwe, geile mannen die een naakte jonge vrouw, die een bad neemt, proberen te chanteren. Maar die van Artemisia, overigens vast nog met wat hulp van haar vader, is wel een heel dynamische vol emotie.
Tegenwoordig, in ons Me-Too tijdperk, wordt nogal eens een dubbele lading aan dit werk toebedacht. In deze TOOS&ART aflevering is uitgebreid te lezen waarom. Maar hier toch even kort. Zeventien jaar oud, Artemisia wordt thuis verkracht door Agostino Tassi (kunstenaar en medewerker van Orazio), Tassi belooft haar te trouwen om schande te voorkomen (let wel, háár schande), hij verrekt dat uiteindelijk (blijkt al getrouwd), Orazio spant een proces aan (niet voor die verkrachting, maar vanwege de gebroken belofte, tja, andere tijden), Artemisia’s handen worden zelfs gemarteld (want spreekt ze wel de waarheid, prettig soort rechtspraak), Tassi wordt veroordeeld tot twee jaar gevangenis maar komt al snel vrij (tja, vriendje van de paus), voor Artemisia wordt een huwelijk gearrangeerd met een 2e rangs schilder en ze vertrekt naar Florence (vrouw, verkrachting, schande, wegwezen). Waar ze zelfs als eerste vrouw lid wordt van de prestigieuze Academia dell’Arte del Disegno. En ook nog even vier kinderen baart waarvan maar één de kindertijd overleeft. Tja, andere tijden!
Nu die dubbele lading van ‘Suzanna en de Ouderlingen’. Dat werk was al geschilderd voor haar verkrachting. En nu typisch speculaties van nu door kunstkenners van nu bij dit al vier eeuwen oude Me-Too incident. Zou ze misschien iets voorvoeld hebben of zou er al iets gebeurd zijn dat ……? Vul maar in!. Is ’t me gegund hier een metershoge stapel aan heel grote twijfels bij te hebben?
Veel later gebruikt Artemisia trouwens nog eens dat thema van Suzanna. In haar eigen, florerende atelier in Napels waar ze werkte van 1640 tot haar dood in 1652.
Wat ze dan deed na Florence? Heel veel meer prachtig werk maken natuurlijk. Eerst weer in Rome. Toen in Venetië, Napels, Londen en opnieuw Napels. Overal daar waar de machtigen, de rijken en dus de potentiële opdrachtgevers resideerden. Die opdrachten gaven voor portretten en thema’s uit bijvoorbeeld het Oude en Nieuwe Testament. Veel daarvan hangt nu in het Palazzo Ducale. Vooral met vrouwen als hoofdpersoon. Krachtige vrouwen! Zoals ze zelf ook een powervrouw was.
En daar gaan we dan weer met de kunstkenners van nu. Ja, natuurlijk krachtige vrouwen. Die ook nog eens mannen te grazen nemen. Met hun hoofd afhakken bijvoorbeeld. En dit in allerlei schilderversies. Dat zou haar antwoord zijn op die verkrachting. Zou kunnen. Maar zelf heeft ze hierover nooit iets laten blijken.
In de expositie gaat de samensteller met die verkrachting wel heel ver. In een donkere ruimte is een bed uitgelicht en worden daarop en op de muren teksten geprojecteerd uit het juridisch verslag van het verkrachtingsproces. Met daarbij een vrouwenstem die ook nog eens Artemisia’s eigen bewoordingen declameert. Op een puur Italiaanse operamanier, een en al dramatiek, maar dan zonder muziek. Absurd.
Zou ’t niet gewoon zo kunnen zijn dat Artemisia’s opdrachtgevers juist van háár een schilderij wilden? Eén van de zeer weinige vrouwelijke kunstenaars in die tijd, en ook nog een topper. Maar dan wel een schilderij met juist vrouwen als onderwerp? As ’t effe kon ook nog naakt? ’t Is maar een idee. Dat ik trouwens nog niet ben tegengekomen.
Maar hoe dan ook, alleen die expositie was de reis naar Genua al dubbel en dwars waard. En een betere kijk op het werk van pappie Orazio kreeg ik er gratis bij. Orazio die zelfs een paar jaar in Genua heeft gewerkt. Met daardoor werk van hem in bijvoorbeeld het Palazzo Spinola. Waar ik bij verrassing ook nog mijn Middelburg en Zierikzee tegenkwam. Maar dat is een ander verhaal. Tot volgende week.
TOOS
Stel je voor, Cleopatra( 69-30 v.C.), die welhaast mythische vrouw die in zowel de Egyptische als de Romeinse geschiedenis van de 1ste eeuw voor Christus een grote rol speelde. De vrouw die minnares was van Julius Caesar, later het bed deelde met zijn rivaal Marcus Antonius, bij beiden kinderen kreeg, maar uiteindelijk zelfmoord pleegde vanwege, even kort door de bocht geformuleerd, de verloren strijd om de heerschappij over Egypte. Magische onderwaterfoto’s zijn er al gemaakt van de restanten die daar, vlak voor mijn neus, verborgen lagen. Waarschijnlijk ooit onder water geraakt door aardbevingen en landverschuivingen die lang, lang geleden plaatsvonden.
Best gek te beseffen dat de plek waar ooit alle wijsheid van de Klassieke Wereld op papyrusrollen verzameld lag niet meer goed is terug te vinden. Nu zijn we blij met snippers teksten uit die tijd, toen lag alles voor het grijpen. Ook trouwens de plek waar de vrouwelijke wiskundige en filosofe Hypatia van Alexandrië( 370-415 n.C.) leefde en werd vermoord. Want dat verhaal moet ik toch nog even kwijt. Die Hypatia was wel een heel bijzondere vrouw. Stel je voor, een geleerde onafhankelijke vrouw in die tijd! De tijd van de overheersing van Egypte door de Romeinen en de opkomst van het Christendom. Met daarbij christelijke sekten die wijsheid als ketters zagen. Alleen de bijbel gold voor hen, wetenschap was heidens. In een Alexandrijnse machtstrijd tussen wereldlijk, dus Romeins gezag en kerkelijk gezag schijnt de niet-christelijke, dus daarmee gelijk heidense, Hypatia door óf een groep fanatieke monniken óf een meute opgehitste burgers gelyncht te zijn.
TOOS&ART 